Het onderbuikgevoel- psychologie en biologie

Disclaimer

Mad in the Netherlands (MIA Global) geeft geen medisch advies met deze bronsectie en doet geen aanbevelingen met betrekking tot behandeling. Mad in the Netherlands wil mondiale informatie over psychiatrie toegankelijk en vindbaar maken in het kader van geïnformeerde toestemming. Wij wijzen u erop dat Mad in the Netherlands (MIA Global) niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor de inhoud van de externe websites.

Door Monique Timmermans – 1 april 2022

Opmerkingen als “Mijn onderbuikgevoel zegt dat die persoon niet te vertrouwen is” of “Mijn maag knort dat het lunchtijd is”, worden niet vreemd gevonden. De basis van de twee zinnen lijkt verschillend. De eerste geeft meer een psychologisch gevoel weer, terwijl de opmerking over de maag een biologische reactie lijkt. In het Engels kennen ze “Gut feeling”, in het Duits spreken ze van “Bauchgefühl”. Bestaat er eigenlijk zoiets als een onderbuikgevoel? En als we het over onderbuikgevoelens hebben, spreken we dan over iets psychologisch, iets biologisch of een beetje van beide?

Opbouw pagina

De weerspiegeling van een rots in het water wijkt af van de werkelijkheid (of juist niet?)

Intuïtie is waarneming via het onbewuste

Carl Gustav Jung, Psychoanalist

Wat zegt het onderbuikgevoel?

In de twintigste eeuw ging men nog grotendeels uit van de veronderstelling dat mensen rationeel en berekenend zijn in hun denken, waarbij vooral eigenbelang en persoonlijk welzijn werd nagestreefd.

Daniel Kahneman en Amos Tversky, belangrijke pioniers op het grensvlak van economie en psychologie, maakten daar in hun publicatie (1979) korte metten mee. Het belangrijkste inzicht uit het werk is dat werd aangetoond dat ons brein twee verschillende denkprocessen heeft, systeem 1 en systeem 2 genaamd. Systeem 1 is snel, onbewust, oncontroleerbaar en maakt 95% van ons denken uit. Systeem 2 is langzaam, bewust en gecontroleerd en maakt 5% van ons denken uit. Systeem 1 zou je als het onderbuikgevoel kunnen zien. De bevinding was zogezegd dat systeem 2 slaaf is van systeem 1. Zodoende zijn we volgens de onderzoekers allemaal voorspelbare, irrationele mensen, die steeds verkeerde oplossingsstrategieën inzetten. In dit filmpje “Thinking, Fast And Slow By Daniel Kahneman | Animated Book Summary”, wordt op begrijpelijke wijze een en ander uitgelegd. Deze wetenschap kan gebruikt (en misbruikt) worden door deze kennis bij bepaalde verkoopstrategieën of veranderprocessen in te zetten. Men kan gebruik maken van omgekeerde psychologie doordat men begrijpt hoe mensen beslissingen maken. Maar het kan natuurlijk ook positief ingezet worden zoals bij ZRM.

Volgens het Zurich Resource Model (ZRM), dat sinds halverwege de jaren negentig werd ontwikkeld door de wetenschappers Maja Storch en Frank Krause van de Universiteit van Zürich, heeft een individu twee evaluatiesystemen; het intellect en het buikgevoel. Het intellect bewandelt het langzame, bewuste, verstandelijke pad. Het buikgevoel gaat via het snelle, onbewuste pad. Of je nu wilt of niet, het onbewuste onderbuikgevoel speelt altijd mee. Waar het intellect in woorden spreekt ofwel met argumenten, is het onderbuikgevoel iets als druk op de maag of een misselijkmakend gevoel. En waar het verstand meer uitgaat van ‘goed en fout’ gaat het gevoel uit van ‘ik doe het wel of ik doe het niet’. Met het verstand motiveren is ‘ik zal’, met het gevoel motiveren is ‘ik wil’. Het is wetenschappelijk aangetoond dat een blijvende verandering voor gedrag om een gezonder, succesvoller of gelukkiger bestaan te bereiken, meer kans op positief resultaat maakt als onbewuste motieven worden meegewogen. Dit filmpje geeft meer inzicht in de methode ZRM.

Hieruit zou je kunnen concluderen dat als voorwaarde om goede motivatie te houden in een veranderproces, het belangrijk is iets te kiezen dat bij je past. Dat wil zeggen; een manier die binnen de grenzen van je kunnen ligt en goed voelt waardoor je jezelf er optimaal en langdurig voor kunt en wilt blijven inzetten.

In de ACT-methode, door Steven C. Hayes uitgebreid onderzocht, wordt motivatie eveneens als een belangrijk aspect voor verandering gezien. Voor zijn bestseller “The Happiness Trap” (2011) deed Russel Harris baanbrekend onderzoek naar de effectiviteit van Acceptance and Commitment Therapy (ACT) als een positieve interventie in de geestelijke gezondheidszorg. Het gaat uit van twee kernboodschappen:

  • Stop met verzet tegen hetgeen je niet kunt veranderen in je leven en buiten je persoonlijke invloed ligt (Acceptance)
  • Zet je energie constructief in door te investeren in jezelf en het vooral te geven aan hetgeen waarde en betekenis geeft (Commitment)

In plaats van het onderbuikgevoel wordt gesproken over ‘a transcendent sense of self´, ofwel ‘een onze zintuigen overstijgend zelf’.

Scarlet Hemkes de oprichter van Proud2Bme, de grootste online hulpsite van Nederland en België op gebied van eetproblematiek, schreef “10 problemen in therapie”. In haar op ervaringen gebaseerde blog beschrijft ze (onderbuik)gevoelens die kunnen ontstaan in therapie. Zij adviseert om de tijd te nemen om het gevoel te onderzoeken en bespreekbaar te maken. Maar als het desondanks “niet goed blijft voelen, dan mag je daar naar handelen”.

Dat sluit goed aan op wat hoogleraar psychologie Ap Dijksterhuis beschrijft in zijn boek Het slimme onbewuste. Er zijn volgens hem drie wijzen waarop je tot een keuze kunt komen. De eerste is de snelste manier, waarbij je (nagenoeg) niet nadenkt (wegspringen voor een auto), de tweede is de onbewuste manier (het onderbuikgevoel), en de derde is de bewuste manier. Over het algemeen denken mensen dat de laatste de beste strategie is. Dijksterhuis is echter meer gecharmeerd van de tweede keuze. Volgens hem zouden we juist bij belangrijke beslissingen meer op ons onbewuste en minder op ons bewustzijn moeten vertrouwen. Wel geeft hij daarbij aan dat de meeste beslissingen beter worden naarmate we er meer tijd voor nemen; “er een nachtje over slapen om je onbewuste het werk te laten doen”. Sommige emoties laten zich niet in woorden vangen. Door argumenten te verbaliseren, wordt men automatisch beperkt.

Al met al kunnen we concluderen dat er een onderbuikgevoel (gut feeling) bestaat. Is dit gevoel ook te begrijpen met ons verstand? Wat valt er te zien en nog te ontdekken in onze onderbuik en dan met name in en rond onze darmen (guts)? Laten we beginnen met de basis; het spijsverteringsstelsel.

Alle ziekten beginnen in de darmen

Hippocrates van Kos, Arts in Klassieke periode

Bord met start erop (het beginpunt) in het darmstelsel.

Spijsverteringsstelsel (Human digestive system)

Het menselijke spijsverteringsstelsel bestaat uit het maagdarmkanaal (van mond tot anus) plus hulporganen. Het spijsverteringsstelsel heeft drie hoofdfuncties met betrekking tot voedsel:

  • vertering van voedsel
  • opname van voedingsstoffen uit voedsel in het bloed om het naar de lichaamscellen te transporteren
  • eliminatie van vast voedselafval

De tanden, kiezen en tong malen eten fijn en vermengen het met speeksel (enzymen). Speeksel past zich aan het voedsel aan. Zo wordt bij droog eten veel water toegevoegd en bij taai eten meer slijm. De slokdarm geleidt het voedsel naar de maag. Het maagsap in de maag heeft een hele hoge zuurgraad. Daarmee worden gevaarlijke bacteriën (ziektekiemen) gedood. Dankzij spijsverteringsenzymen komt de spijsvertering verder op gang. Dit proces zet zich voort in de twaalfvingerige darm. De gal uit de lever en het alvleessap uit de alvleesklier helpen om voedingsstoffen af te breken en op te nemen. In het vervolg van de dunne darm worden voedingsstoffen verder opgenomen. Het is een lange, geplooide darm, en heeft zodoende een groot oppervlak. Aan de binnenkant van de darm bevinden zich miljoenen kleine, vingerachtige uitsteeksels (villi), die de functie hebben voedselbestanddelen op te nemen en af te geven aan het bloed. De dunne darm moet hierbij selectief zijn. Giftige stoffen worden geweerd, veilige stoffen opgenomen. Zo resteren, als de dikke darm bereikt wordt, voornamelijk de niet-verteerbare stoffen en water. De dikke darm neemt veel van dit vocht, zouten en de laatste resten veilige voedingsstoffen op. Dit zorgt voor indikking van de ontlasting. Het niet-bruikbare deel ervan wordt door de endeldarm als ontlasting uitgescheiden samen met vele bacteriën. Een duidelijke beknopte uitleg over de spijsvertering vindt u hier in de animatie, “How your digestive system works” van Emma Bryce.

In de darmen leven veel goede bacteriën die helpen bij de spijsvertering en ervoor zorgen dat schadelijke bacteriën geen kans krijgen. De meeste bacteriën die een rol hebben bij de spijsvertering leven in de dikke darm. Maar ze zijn ook aanwezig in de dunne darm en in nog kleinere getalen in de maag. Alle goede én schadelijke darmbacteriën zijn onderdeel van het microbioom.

De mens hangt van microben aan elkaar en wordt omgeven door microben.

Zonder microben zouden we ons voedsel niet goed kunnen verteren. Gewassen over de hele wereld zouden beginnen af te sterven zonder de voedingsstoffen die door microben worden gegenereerd. Dode vissen zouden naar de oppervlakte van meren en oceanen drijven en het leven in de oceanen zou uitsterven.

Louis Pasteur, Scheikundige en Microbioloog

Microbioom of Darmflora

Zowel van binnen als van buiten herbergt ons lichaam een ​​enorm scala aan micro-organismen. Bacteriën zijn het grootste in aantal. Maar het omvat ook andere organismen zo​​als schimmels, gisten en virussen (waarbij ook virussen die bacteriën aanvallen). Samen worden deze ‘het menselijke microbioom’ genoemd.

Het geheel aan micro-organismen dat zich in het spijsveteringstelsel bevindt, wordt in het algemeen taalgebruik ook vaak met ‘darmflora’ aangeduid. Maar dat klopt eigenlijk niet, want ‘flora’ verwijst naar planten terwijl het dus ook om bacteriën, schimmels en virussen gaat. Daarom spreken we liever van het microbioom en specifieker van het darmmicrobioom als het om alle micro-organismen in het volledig spijsverteringskanaal gaat.

Het darmmicrobioom speelt een zeer belangrijke rol bij iemands gezondheid. Het helpt bij de vertering van vezels. Tijdens dit proces komen er allerlei nuttige stoffen vrij. Die houden de darmwand in conditie en helpen bij een soepele stoelgang. De micro-organismen staan continu in contact met het afweersysteem. Samen reageren ze op binnenkomende ziekteverwekkers en virussen. Zo reguleert het microbioom de afweer.

Om bovenstaande materie te visualiseren kunt u dit filmpje “How Bacteria Rule over your Body – Kurzgesagt” kijken.

Er zijn allerlei omstandigheden die invloed hebben op de samenstelling van iemands darmmicrobioom ofwel welke micro-organismen bij iemand voorkomen, overleven en welke niet. Denk hierbij aan gebeurtenissen als geboorte via keizersnede of vaginale geboorte, prematuur of na voldragen zwangerschap geboren worden, een buitenspeelkind of een binnenspeelkind zijn, opgroeien met of zonder huisdieren, gevarieerd of eenzijdig voedsel aangeboden krijgen et cetera. Overal, in alle onderdelen van het spijsverteringskanaal, zijn bacteriën (2 à 3 kg per lichaam). Deze bacteriën zijn variërend bewegend of niet bewegend, onder microscoop goed zichtbaar of niet, langblijvers of kortblijvers. Maar liefst zo’n 60 procent van onze ontlasting bestaat zelfs uit levende en dode microbacteriën.

Welke bacteriën iemand heeft en houdt of uitscheidt hangt af van diens biochemie, het voedsel dat iemand wel of niet eet, maar ook van wat bij iemand binnenkomt via ademhaling of kussen of door huidcontact. Sociale interactie met mensen en dieren (of het gemis ervan), zijn medebepalend voor de samenstelling van iemands microbioom. Maar bijvoorbeeld ook of in iemands woonomgeving meer bos of industrie is.

Dit geldt zeker ook voor de factor chronische (langdurig aanhoudende) stress. Denk hierbij aan slechter eten wegens tijdgebrek, later naar bed gaan en piekeren of geen tijd hebben voor voldoende lichaamsbeweging. Omdat stress veel energie vraagt, wordt het lichaam minder kieskeurig in welke stofjes het uit de voeding haalt. Daardoor worden er ook meer ‘verkeerde indringers’ doorgelaten terwijl de energie om deze op te sporen en uit te schakelen juist verlaagd is. Als het lichaam te fanatiek op ‘verkeerde indringers’ reageert, kan een overreactie ontstaan. Een gezond en divers darmmicrobioom verkleint de kans op chronische ontstekingen, allergische reacties en auto-immuunziektes.

De bacteriën in de darmen hebben invloed op iemands gedrag, gezondheid en diens stemming. Dat komt omdat ze signalen naar het zenuwstelsel sturen. Dat contact is trouwens tweerichtingsverkeer.

Decennialang dachten onderzoekers en artsen dat angst en depressie bijdroegen aan maagdarmproblemen. Maar onze en andere studies tonen aan dat het ook andersom kan zijn. Onderzoekers vinden nu bewijzen dat irritatie in het maagdarmstelsel signalen kan doen afgeven naar het centrale zenuwstelsel die stemmingswisselingen teweegbrengen.

Jay Pasricha M.D., John Hopkins Center for Neurogastroenterology

Kip en ei op nummer 1. Wie was er nou het eerste, de kip of het ei?

De hersen-darm-as of darm-hersen-as?

In 1853, publiceerde Joseph Leidy het boek “A Flora and Fauna Within Living Animals“, dat hoogstwaarschijnlijk het officiële document vertegenwoordigt dat veelal wordt beschouwd als de oorsprong van microbiota-onderzoek. Het studiegebied is een aantal decennia enorm populair geweest. In die tijd deden mensen als Pasteur, Metchnikoff, Koch en vele anderen onderzoek naar hoe micro-organismen de gezondheid van de mens beïnvloedden.

Nadat onderzoek op dit gebied wat naar de achtergrond was verdwenen, rapporteerde in 2004 de groep van Nobuyuki Sudo aan de Kyushu University in Japan dat de lichamen van zogenaamde kiemvrije muizen (proefdieren waar geen micro-organismen in of op leven) veel sterker reageerden op stress in vergelijking met die van niet-kiemvrije muizen.

Het artikel kreeg niet meteen veel aandacht. Maar inmiddels wordt het rapport gezien als het begin van een nieuw onderzoeksgebied: de studie van de darm-breinverbinding of brein-darmverbinding ofwel de communicatie tussen ons darmbrein en het brein in ons hoofd.

Waar het hoofdbrein (met ruggenmerg en retinas) het Centrale zenuwstelsel (CNS) vormt, heeft het darmbrein (spijsverteringsstelsel) haar eigen Enterische zenuwstelsel (ENS). Hoewel dit Enterische zenuwstelsel niet kan denken zoals het hoofdbrein, communiceert het wel over en weer met het hoofdbrein, met allerlei gevolgen van dien. Waar mentale problemen eerder enkel gezien werden als oorzaak met buikproblemen als gevolg, blijkt het, zoals we nu weten, ook andersom te kunnen zijn. Dat wil zeggen dat mentale problemen ook een gevolg van buikproblemen kunnen zijn.

Duke University-onderzoeker Diego Bohorquez en collega’s hebben het neurale circuit geïdentificeerd dat de darm met de hersenen verbindt. Zie hier een korte visuele uitleg “Where the Gut meets the Brain”.

De Brain Gut Axis communiceert via zenuwen (snelle pad) of hormonen (snel of langzamer pad) en controleert of onderbuik en brein goed op elkaar afgestemd zijn.

De meeste communicatie loopt via de rechtstreekse verbinding ‘nervus vagus’. Deze zwervende zenuw is een hersenzenuw die door een groot deel van het lichaam loopt. Het scheidt chemische stoffen af die het immuunsysteem helpen te beschermen tegen virussen en bacteriën. De Nervus vagus kan het parasympatisch zenuwstelsel activeren om na zware inspanning of stress te herstellen en ontspannen (hartslag vertragen, rustiger ademen, spijsvertering stimuleren). Ook helpt de Nervus Vagus het verouderingsproces te vertragen, balans te zoeken tussen lichaam en geest, en geeft het signalen af zoals “Ik wil meer vet en suiker!”, waardoor men de neiging krijgt om te gaan snaaien.

Zie het filmpje “Vagus zenuw uitgelegd” van The art of living over de hersenen-lichaam-geest connectie.

Neurotransmitters en hormonen

Sommige microbiota worden omgezet in neurotransmitters. Neurotransmitters zijn net als hormonen boodschappersstofjes die zorgen voor de chemische overdracht van signalen. Het verschil is dat we in de hersenen (van neuron naar synaps) spreken van een neurotransmitter en in het lichaam (via de bloedbaan) van een hormoon. Ook zijn er stofjes die zowel als neurotransmitter en als hormoon functioneren. Tot wel 95 procent van de hormonen die processen in ons lichaam sturen, wordt – al dan niet deels – gemaakt door darmbacteriën.

Even een spoedcursus vooraf van CrashCourse om in korte tijd veel duidelijk te maken. (Via cc kun je ondertitelen, via het tandwiel kun je automatisch vertalen naar Dutch).

De aanmaak van neurotransmitters kan verstoord raken door leefstijlfactoren als terugkerende stressalcohol en roken. Een lage diversiteit aan darmmicrobiota wordt vandaag de dag beschouwd als een belangrijke biomarker voor ontwikkeling van een depressieve stoornis. Andere psychische aandoeningen met significante microbioom-darm-hersenbanden zijn onder meer: ​​posttraumatische stressstoornisbipolaire stoornis, schizofrenie en autisme. De microbioom-darm-hersen-as speelt ook een cruciale rol bij het prikkelbare darm syndroom of bij comorbiditeiten (meerdere chronische aandoeningen waarbij de aandacht uitgaat naar één hoofdaandoening).

Het microbioom als ‘booming business’

Momenteel komen op Pubmed, wanneer bijvoorbeeld ‘depression’ en ‘probiotica’ als zoekopdracht worden ingegeven, meer dan 800 resultaten tevoorschijn. Er is veel interesse in ‘het onderbuikgevoel’. Toch heeft deze sterk gegroeide interesse weinig omkaderde informatie opgeleverd. Minder dan vijf procent van de gepubliceerde onderzoeken bestaan uit klinische studies. De meeste publicaties leggen hypotheses voor over wat de rol van de darmen bij de een of andere aandoening of stoornis kan zijn.

Over het algemeen kan men stellen: ‘Hoe meer diversiteit, hoe beter’ en ‘balans is de sleutel’.

In het kader van diversiteit worden regelmatig een aantal ‘biotica’s’ genoemd:

  • Antibiotica; zijn stoffen die tegen bacteriën werken
  • Probiotica; zijn bacteriën
  • Prebiotica; zijn voedingsstoffen voor darmbacteriën
  • Metabiotica; zijn stofwisselingsproducten van bacteriën (zuren, verdedigingsstoffen)
  • Synbiotica; betreffen een combinatie van prebiotica en probiotica
  • Psychobiotica; is een onderzoeksterm die gebruikt wordt om te verwijzen naar levende bacteriën die, wanneer ze in de juiste hoeveelheden worden ingenomen, een voordeel voor de geestelijke gezondheid kunnen opleveren doordat ze de microbiota van het gastheerorganisme beïnvloeden.

Een andere term die regelmatig in artikelen staat is micronutriënten. Deze vormen een van de belangrijkste groepen voedingsstoffen die het menselijk lichaam nodig heeft. Denk hierbij aan vitamines en mineralen.

De term nutraceutical (nutrical) is samengesteld uit ‘nutrician’ en ‘pharmaceutical’ ofwel voedsel als medicijn. Het gaat om voedselbronnen met extra gezondheidsvoordelen naast de basisvoedingswaarde die in voedingsmiddelen wordt aangetroffen. Hieronder worden ook voedingssupplementen gerekend.

In dit filmpje van de Universiteit van Vlaanderen vertelt Anneleen Malfliet over de link tussen pijnbeleving en het eetpatroon. Het geeft inzicht hoe door verandering van leefstijl (verbetering voedselkeuze, stress-regulatie, slaapverbetering en beweging) een verbeterde gezondheid bereikt kan worden.

Het laat ook zien hoe korte termijnkeuzes (snelle pad via nervus vagus, impuls) daadwerkelijk kortdurend verlichting kunnen bieden. Maar ook hoe meer weloverwogen keuzes (in contact met psychisch en biologisch onderbuikgevoel) tot gedragsverandering kunnen leiden waardoor langdurige verbetering mogelijk is.

Complexiteit weergegeven door allerlei lijntjes die volledig door elkaar lopen op een donkere achtergrond. Een zwart gat vanwege het onbekende.

Godzijdank zijn we ons niet bewust van de meeste processen in ons lichaam, want als we dat wel waren, zouden we het verknoeien. Het menselijk lichaam is zo complex, met zoveel onderdelen.., een systeem dat veel complexer is dan we ons volledig kunnen voorstellen. Het idee dat we bewust voor zo'n groot en mysterieus systeem zorgen, is belachelijk.

Lynn Margulis, Evolutietheoreticus en ontwikkelaar SET

Terug naar het onderbuikgevoel

Ons leven wordt beïnvloed door allerlei persoonlijke factoren zoals het meemaken van ingrijpende ervaringen in de kindertijd, onze (afwezigheid) van woonplek, ons geslacht, of we werkstress ervaren en nog zoveel meer. Net als onze leefwereld is ook ons lichaam enorm complex. Alles beïnvloedt alles. Overal zijn feedbacklussen. Op de feedback volgt weer feedback. En steeds streeft het lichaam naar evenwicht, zowel fysiek als mentaal. Iedereen is uniek, evenals diens klachten. Het vinden van oplossingen voor die klachten is altijd een persoonlijke zoektocht in het onbewuste.

Er bestaat geen ‘one size fits all’. Net als dat richtlijnen voor psychische ziekten algemeenheden zijn die per persoon wisselend succes geven, geldt dat ook voor het voeden van ons tweede brein.

Gelukkig is er ‘het onderbuikgevoel’. Als je luistert, en dan goed luisteren en niet enkel naar de eerste impulsstem, als je de tijd neemt om er een nachtje over te slapen om met jouw buikgevoel in contact te komen, dan geeft het lichaam vaak (onbewust) aan wat het wel of niet goed verdraagt. Je poepkwaliteit en lichaamstaal (pijn, ontsteking, eetbehoefte) zullen je ondersteunen. En dan mag je daar, zo nodig met begeleiding, naar handelen.

Ter inspiratie

Onderbuikgevoel - Maru (Prod. By Palenkobeatz)

Muziek

“Ik wil de frequenties voelen in mijn lijf” is een mooie quote uit het nummer ‘Onderbuikgevoel’ van Maru. Dit geeft jou vast de juiste vibe om in contact te gaan me jouw eigen onderbuikgevoel.

de Huberman Lab Podcast

How your Gut influences your Brain and how your Brain influences your Gut

Professor Andrew Huberman bespreekt alle ins en outs van “the Gut”. In de opvolgende aflevering (62) spreekt Huberman met Dr. Justin Sonnenburg, hoogleraar microbiologie en immunologie aan de Stanford University. Het onderzoek van Dr. Sonnenburg richt zich op hoe microben in onze darmen de mentale en fysieke gezondheid beïnvloeden.

***Pagina samengesteld door MitN – Gereviewd op 21-03-2022 door Yvonne van de Ven, Leefstijlcoach en bedrijfsoefentherapeut – Geïllustreerd door Annemarie van Essen***