Door Peter Simons – 27 februari 2023
Seksuele disfunctie is een vaak voorkomend bijwerking van antidepressiva bij met name SSRI’s. Uit een onderzoek bleek dat tot 73% van de mensen die deze medicijnen gebruiken op de een of andere manier last heeft van seksuele disfunctie. Meer recentelijk hebben onderzoekers geconcludeerd dat seksuele disfunctie ook kan aanhouden nadat het medicijn is gestopt. Dit staat bekend als post-SSRI seksuele disfunctie (PSSD) ofwel persisterende seksuele disfunctie.
In hun artikel geven de onderzoekers, onder leiding van Liran C. Peleg van een privékliniek en Ilan Gruenwald van de afdeling Neuro-Urologie van Rambam Healthcare Campus in Israël, een overzicht van het onderzoek naar deze iatrogene (door medicijnen veroorzaakte) aandoening. Peleg en Gruenwald formuleren ook hypothesen over de neurobiologie, die een rol speelt bij PSSD.
De onderzoekers schrijven dat PSSD “aanzienlijk en langdurig lijden veroorzaakt, met verwoestende gevolgen voor de kwaliteit van leven, leidend tot aanzienlijk functieverlies en in enkele anekdotische gevallen zelfs tot zelfmoordpogingen of succesvolle zelftdoding.”
Het bestaan van PSSD is niet controversieel; het wordt erkend door het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA), vermeld in de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) en staat sinds 2011 op de Amerikaanse bijsluiter van sommige antidepressiva, waaronder fluoxetine (Prozac).
Sommige voorstanders van antidepressiva wijzen er echter steeds op dat seksuele disfunctie ook vaak voorkomt bij onbehandelde depressie. Daarmee blijft het moeilijk vast te stellen of de medicijnen daadwerkelijk de oorzaak zijn van het probleem. Door medicijnen veroorzaakte seksuele disfunctie heeft echter een aantal unieke kenmerken. Met name gevoelloosheid van de geslachtsdelen (en tepels) wordt bijna nooit gemeld door mensen met onbehandelde depressie, maar komt vaak voor bij door medicijnen veroorzaakte seksuele disfunctie.
Andere symptomen zijn onder meer een gebrek aan libido, erectiestoornissen en het moeilijk bereiken van een orgasme. De onderzoekers voegen hieraan toe dat recentere gegevens erop wijzen dat ook het emotionele verdovende effect van antidepressiva een rol kan spelen, bij welke symptomen als anhedonie (verminderd vermogen om plezier of interesse te ervaren in waar je dat voorheen wel had), apathie (verminderde betrokkenheid, motivatie, initiatiefneming) en afgevlakte gevoelsbeleving het moeilijk maken om zich in te leven in het gevoelsaspect van seksualiteit.
De onderzoekers waarschuwen dat wanneer artsen deze door medicijnen veroorzaakte symptomen afdoen als zijnde het gevolg van een onderliggende depressie, patiënten kan schaden:
“Een verkeerde diagnose van dit syndroom kan leiden tot schadelijke behandelingen, waaronder het opnieuw voorschrijven van medicijnen die PSSD hebben veroorzaakt.”
Wat is de oorzaak van PSSD? De onderzoekers hebben de neurobiologie van de aandoening onderzocht en ontdekten dat de verstoring van het serotoninesysteem door antidepressiva (met name 5HT1A) hiervan waarschijnlijk de oorzaak is. Ze schrijven:
“Aanhoudend hoge serotoninespiegels, zelfs na het staken van SSRI’s, zijn chronisch schadelijk voor de serotoninetransporter (SERT), evenals voor de presynaptische autoreceptoren van 5HT1A en de postsynaptische heteroreceptoren van 5HT1A.”
De onderzoekers schrijven dat sommige clinici PSSD behandelen met buspiron of flibanserin (niet goedgekeurd in Nederland), die in een vroeg stadium enige verlichting kunnen bieden bij seksuele disfunctie. Ze merken echter op dat deze geneesmiddelen snel hun werking verliezen door desensibilisatie van de betreffende receptoren waardoor de seksuele disfunctie na verloop van tijd verergert.
Flibanserin onderging een controversieel goedkeuringsproces en werd uiteindelijk geaccepteerd nadat geneesmiddelenfabrikant Sprout de uitkomstmaten had gewijzigd toen het geneesmiddel niet aan de primaire eindpunten had voldaan én na een marketingcampagne. De FDA werd beschuldigd van vrouwenhaat omdat zij flibanserin, een middel dat probeert het seksueel genot bij vrouwen te verbeteren, had afgewezen vanwege het gebrek aan werkzaamheid.
De onderzoekers melden tot slot:
“Er is geen rationele of consistente behandeling gevonden voor deze aandoening.”
Ze merken op dat artsen zich bewust moeten worden van de essentiële kenmerken van PSSD, zoals gevoelloosheid van de geslachtsdelen, die deze aandoening onderscheiden van andere oorzaken van seksuele disfunctie, ook al is er (nog) geen behandeling bekend. Ze vermelden echter niet expliciet of patiënten voor aanvang van de behandeling geïnformeerd zouden dienen te worden over het risico van onbehandelbare langdurige seksuele disfunctie ten gevolge van behandeling met SSRI’s.
***Gepubliceerd op Mad in America, 27 februari 2023***
Peleg, L. C., Rabinovitch, D., Lavie, Y., Rabbie, D. M., Horowitz, I., Fruchter, E., & Gruenwald, I. (2022). Post-SSRI sexual dysfunction (PSSD): Biological plausibility, symptoms, diagnosis, and presumed risk factors. Sex Med Rev, 10, 91-98. https://doi.org/10.1016/j.sxmr.2021.07.001 (Link)
