Als kind voelde ik me vaak eenzaam. Ik had weinig vriendinnen en dacht dat dit kwam omdat ik buiten het dorp woonde. Nu ik weet dat ik kenmerken van hoogbegaafdheid heb, begrijp ik waarom ik geen aansluiting ervaarde. Ik was met heel andere dingen bezig dan mijn leeftijdsgenoten. Zij waren voetbalfans en gingen naar popfestivals, dingen waar ik geen plezier uit haalde. Ik ging liever naar een vriendje die prachtige boeken over Afrika en Australië had. We bekeken de boeken samen en fantaseerden hoe het zou zijn als je in die andere landen met andere culturen zou leven. Met hem was het fijn, maar verder kijk ik op mijn lagereschooltijd niet goed terug. Ik word tegenwoordig boos en verdrietig als ik hoor dat mensen denken dat hoogbegaafdheid makkelijk is. Als je dat hebt gaat alles goed en soepel, denkt men. Het tegendeel zie ik in mijn praktijk.
Door Larinda Bok – 14 maart 2024
Anders voelen
Als Specialist Hoogbegaafdheid spreek ik dagelijks hoogbegaafde volwassenen die zich hun leven lang anders hebben gevoeld. Het raakt mij diep van binnen dat ik zoveel mensen zie met onbegrip voor zichzelf of die worstelen met het leven. Ze hebben een negatief en onrealistisch zelfbeeld en tegelijkertijd een groot verlangen om de zin van hun leven te begrijpen. Ze zijn op zoek naar een nieuw zelfconcept en hoe ze van betekenis kunnen zijn. Het lukt ze niet om de juiste stappen te zetten. Omdat ikzelf geleerd heb en dagelijks ervaar dat betekenisvol leven mogelijk is, krijg ik veel energie van de gesprekken met mijn cliënten.
Hoogbegaafdheid: zegen of vloek
Hoogbegaafdheid wordt vaak gezien als een zegen, een persoonskenmerk dat velen willen hebben. Gelukkig gaat het met veel hoogbegaafden goed. Ze zijn gelukkig in hun werk en persoonlijke leven. Maar in mijn praktijk zie ik juist mensen die worstelen met de complexiteit van een verhoogde gevoeligheid, intense emotionele ervaringen en een diep gevoel van zinloosheid. Die kant van hoogbegaafdheid (h)erkennen maar weinigen. Voor veel hoogbegaafden is het vechten tegen de bierkaai met de interne dilemma’s en tegen de vooroordelen. Helaas lopen ze ook binnen de reguliere geestelijke gezondheidszorg vaak tegen een muur van onbegrip op. Dat levert hen (micro)trauma’s op waardoor ze zich nog eenzamer en meer geïsoleerd voelen.
Kleine groep mensen
Over het algemeen wordt aangenomen dat twee tot drie procent van de wereldbevolking kenmerken van hoogbegaafdheid heeft. Daarmee bedoelen we niet alleen dat iemand hoog intelligent is. Nee, hoogbegaafdheid is complexer dan een hoge intelligentie. Om woorden te geven aan wat hoogbegaafdheid is gebruik ik vaak de omschrijving van het Delphi-model Hoogbegaafdheid:
“Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Het is een sensitief en emotioneel mens, intens levend, autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard.”
Omdat het Delphi-model Hoogbegaafdheid mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid niet los ziet van hun omgeving, is het een praktisch en beeldend model om te gebruiken. Je hebt hiermee woorden om aan anderen uit te leggen wat hoogbegaafdheid is en wat het voor jou betekent.
Woorden met het Delphi-model Hoogbegaafdheid
Het Delphi-model Hoogbegaafdheid kun je goed gebruiken in een gesprek op je werk, in je studie en in relaties. Het mooie van het model is dat het uitgaat van een goed functionerende hoogbegaafde. Het is ook een existentieel model (verband houdend belangrijkste facetten van het menselijk bestaan). De essentie van de hoogbegaafde mens wordt als een samenspel van zijn, denken, voelen, willen, doen en waarnemen gezien. Dit zorgt ervoor dat het goed duidelijk maakt wat het verschil is tussen mensen met en mensen zonder kenmerken van hoogbegaafdheid. Dit wordt onder andere zichtbaar door iemands sterke wil, nieuwsgierigheid, leerhonger en empathisch vermogen. Hoogbegaafden hebben een sterke drang tot creëren en verbeteren. Anderzijds lopen zij veel risico op overprikkeling waardoor ze minder goed in hun vel kunnen zitten.
Leergierig
Die nieuwsgierigheid en leerhonger herken ik. Voor de mensen in mijn omgeving is het soms superirritant dat ik continu door kan vragen: “Waarom doe je dat?” of “Waarom denk je dit?” Ik ben op zoek naar een diepere laag in gesprekken. Door het doorvragen probeer ik dan een plaatje in mijn hoofd te krijgen van waarom anderen bepaalde keuzes maken. Af en toe vragen mensen of ik alsjeblieft kan ophouden met al die waaromvragen. Een ondernemer die ik in een collegiaal gesprek wilde helpen, zei aan het einde van dat gesprek dat het voor haar voelde alsof ze bij de psycholoog gezeten had. Zulke uitspraken vind ik soms moeilijk want ik voel me daardoor niet altijd begrepen. Ik wil mensen verder helpen en ik praat graag nog even dieper door over iets dat hun interesse heeft. Maar ik weet inmiddels dat het bij andere mensen vaak nou net even anders werkt. Zij hoeven niet altijd van alles precies te weten hoe de vork in de steel zit.
Het was pijnlijk dat ik er zo laat achter kwam
Rond de middelbare leeftijd kwam ik erachter dat ik kenmerken van hoogbegaafdheid heb. Het was aan de ene kant een opluchting dat er een reden was waarom ik op mijn werk de aansluiting miste en mijn teams niet altijd meekreeg in mijn visionaire plannen. Aan de andere kant was het pijnlijk om te beseffen dat het rustig meisje dat vroeger zo graag de kat uit de boom keek, helemaal niet zo raar was als ze zelf dacht. Het was verdrietig om te zien hoe ik mij altijd heb aangepast. Op de basisschool was ik continue alert op hoe anderen reageerden en koos ik de mening van degenen die het populairst waren om maar niet op te vallen. Ik verloor langzamerhand mezelf terwijl ik er geen erg in had. Ook op mijn werk heb ik me aangepast. Ik had vaak andere ideeën dan de meesten. En om maar niet al te veel op te vallen of het beter te willen weten, hield ik mijn mond. Ik sneeuwde voor mijn gevoel onder. Als leidinggevende werd ik met argusogen bekeken. Ik had de bevoegdheid om vernieuwende plannen te lanceren, nieuwe zorgconcepten te ontwikkelen en de zorgorganisatie toe te rusten voor de toekomst. Rond 2000 was er al sprake van het toepassen van domotica in zorgcentra. Ik zag de praktische toepassing en positieve effecten voor de bewoners wel voor me. Voor de directie was dit een stap te ver waardoor er bij de bouw van een nieuw zorgcentrum niet werd geïnvesteerd in voorzieningen waar domotica makkelijk op aan te sluiten was. Tegenwoordig kunnen we in de zorg niet meer zonder domotica. Het is zo jammer dat men er toen geen geld voor over had. Nu moeten er veel extra kosten worden gemaakt om alsnog de bewoners van het zorgcentrum gebruik te laten maken van geautomatiseerde systemen in hun woon- en slaapkamer.
Anderen helpen
Ik ben blij dat ik niet meer in loondienst werk. Ik ben gelukkig, heb een omgeving voor mezelf gecreëerd waarin ik het helemaal naar mijn zin heb. Dankzij een coach en psycholoog heb ik geleerd hoe ik het meeste uit mijn hoogbegaafdheid kan halen en het op een positieve manier kan inzetten. Omdat ik snel verbanden leg, veel vragen stel en het grotere plaatje zie, kan ik anderen goed helpen. Ik krijg veel dertigers en veertigers in mijn praktijk die er door hun kinderen achter komen dat zijzelf ook kenmerken van hoogbegaafdheid hebben. Ik hoor soms de ergste verhalen want veel hoogbegaafden voelen onbegrip, afwijzing en eenzaamheid. Als niemand je begrijpt, dan ga je je afvragen of je er wel mag zijn. Sommigen vertellen me: “Ik was er bijna niet meer geweest”. Het voelt zinvol dat ik er voor hen kan zijn. Dat ik ze begrijp, herken waar ze tegenaan lopen en ze kan helpen.
Werken als Specialist Hoogbegaafdheid
De complexe dingen vind ik het leukst aan mijn werk. Ik krijg er veel energie van als ik in mijn hoofd allemaal verbanden heb gelegd en denk: dáár ligt het knelpunt en in die richting ligt de oplossing. Ik heb inmiddels zes studies gedaan, waaronder Specialist Hoogbegaafdheid aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Daar deed ik wetenschappelijk onderzoek naar identiteitsontwikkeling en de impact van hoogbegaafdheid op iemands persoonlijkheid. Ik leer graag, vooral om mezelf intellectueel uit te dagen, maar ook om een maatschappelijke bijdrage te leveren. Voor mij is het belangrijk dat mensen weten dat hoogbegaafdheid je ook heel veel kan brengen. Het gevoel dat ik krijg wanneer ik in mijn flow zit en lekker kan associëren, is echt op en top genieten. Dat gevoel gun ik iedereen.
Had ik dit maar eerder geweten over ACT & hoogbegaafdheid
Omdat ik nog steeds geraakt wordt door de eenzaamheid, verwarring en wanhoop van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid schreef ik een boek. Cécile de Bruin, Coach/psycholoog met specialisatie ACT zegt hierover het volgende: “Dit boek is inspirerend als je meer wilt weten over de life-struggles van mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid. Ervaringsverhalen uit Larinda’s coachpraktijk én haar eigen levenservaringen maken dat je direct aan de slag kunt met de koppeling van theorie naar praktijk. Op weg naar meer zelfinzicht en een waardevol leven, ongeacht je achtergrond of levensvisie. Larinda schrijft zoals ze is: deskundig én menselijk.”
Acceptance and Commitment Therapy (ACT)
ACT is een derde generatie gedragstherapie die goed bij hoogbegaafden werkt. Het doel van ACT is, je te helpen richten op wat echt belangrijk is in jouw leven (waarden). Je leert acties te ondernemen die in lijn zijn met die waarden, zelfs als je moeilijke gedachten en emoties ervaart. Bij ACT heb je zelf de regie over je ontwikkelproces en volg je niet het schema van de hulpverlener zoals vaak in de reguliere ggz gebeurt.
Hoogbegaafden kunnen nog wel eens zwartwit denken. ACT leert je vaardigheden om je emoties beter te begrijpen, te accepteren en te reguleren, zodat je meer emotionele flexibiliteit gaat ervaren. ACT helpt je ook om los te komen van perfectionisme en om je meer te gaan richten op persoonlijke groei en betekenisvolle doelen.
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 14 maart 2024***
Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.
