Uit een nieuwe studie in JAMA Network Open blijkt dat antidepressiva suïcide niet voorkomen. De onderzoekers concludeerden dat antidepressiva, antipsychotica en benzodiazepinen allemaal in verband konden worden gebracht met een toename van zelfmoordpogingen bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS). “Stemmingsstabilisatoren” hadden geen effect op het aantal suïcidepogingen. ADHD-stimulantia was de enige medicijnklasse die in verband werd gebracht met verminderde zelfdodingpogingen.
Door Peter Simons – 10 juli 2023
“Alles bij elkaar wijzen onze bevindingen erop dat behandeling met antidepressiva, antipsychotica of stemmingsstabilisatoren suïcidaal gedrag bij patiënten met BPS niet lijken te verminderen”, schrijven de onderzoekers.
Als het gaat om daadwerkelijke sterfgevallen door zelfdoding (in plaats van pogingen tot), werden stimulantia in verband gebracht met een afname, terwijl de andere klassen van psychiatrische middelen niet in verband werden gebracht met enige verandering, behalve benzodiazepinen, die in verband werden gebracht met een significante toename in sterfgevallen door zelfdoding.
De onderzoekers schrijven:
“Alarmerend is dat een behandeling met benzodiazepines gerelateerd was aan een 4-voudige risicotoename in de voltooiing van zelfdoding bij patiënten met BPS.”
Johannes Lieslehto leidde een team van onderzoekers aan de Universiteit van Oost-Finland en het Niuvanniemi Ziekenhuis in Finland en aan het Karolinska Institutet in Stockholm, Zweden. Ze includeerden 22.601 mensen met BPD (84,3% vrouwen) uit een landelijke Zweedse database van 2006 tot 2021.
De diagnose borderline persoonlijkheidsstoornis is een omstreden gegeven dat volgens veel onderzoekers en clinici uit de DSM en ICD zou moeten worden geschrapt. De overgrote meerderheid van de mensen die gediagnosticeerd zijn met BPD zijn vrouwen die een aanzienlijk trauma hebben ervaren, meestal seksueel misbruik. Een bezwaar tegen de diagnose is dat ze “het slachtoffer de schuld geven” van hun reactie op misbruik of op zijn minst het resultaat van trauma medicaliseren. Zowel clinici als het grote publiek kunnen de diagnose gebruiken om de ervaringen van de persoon te verwerpen en te ontkrachten, wat leidt tot een slechtere kwaliteit van medische en psychiatrische zorg.
Hoewel BPD controversieel is, dient het in dit onderzoek als een bruikbare indicator voor mensen met een verhoogd risico op suïcide. In dit onderzoek had een derde van de deelnemers (32,4%) in het verleden een suïcidepoging gedaan. Zelfdodingspogingen, zelfbeschadigend gedrag en overlijden door zelfdoding worden gezien als veelvoorkomende kenmerken van de diagnose BPD. Onderzoekers zijn daarom op zoek gegaan naar een oplossing om dit risico te verminderen.
Hoewel de onderzoekers opmerkten dat psychotherapie, zoals dialectische gedragstherapie (DGT), als effectief wordt beschouwd om suïcide te voorkomen, voegen ze eraan toe dat bijna iedereen met een BPD-diagnose psychiatrische medicijnen voorgeschreven krijgt naast (of in plaats van) therapie. In het huidige onderzoek gebruikte 81,5% antidepressiva, terwijl anderen antipsychotica (41,1%), stemmingsstabilisatoren (31,7%), benzodiazepinen (56%) en stimulantia (24,4%) gebruikten. Veel patiënten kregen meerdere klassen medicijnen voorgeschreven.
“Ondanks het gebrek aan wetenschappelijk bewijs, worden antidepressiva, antipsychotica en stemmingsstabilisatoren routinematig gebruikt bij BPD met de bedoeling suïcidaal gedrag te behandelen evenals symptomen zoals stemmingswisselingen, boosheid en impulsiviteit”, schrijven de onderzoekers.
De onderzoekers konden niet beoordelen of patiënten ook psychotherapie kregen.
Gedurende het onderzoek waren er 8.513 ziekenhuisopnames na zelfdodingpogingen en 316 overlijdens door zelfdoding. De stimulerende middelen lisdexamfetamine (Vyvanse) en methylfenidaat (Ritalin) werden in verband gebracht met een verlaagd risico, net als het antidepressivum vortioxetine (Trintellix). Stemmingsstabilisatoren zoals lithium, lamotrigine en valproïnezuur hadden geen effect op het suïciderisico.
De meeste antidepressiva werden echter in verband gebracht met een verhoogd risico op suïcidepogingen, waaronder sertraline (Zoloft), fluoxetine (Prozac), paroxetine (Paxil), venlafaxine (Effexor), fluvoxamine (Luvox), duloxetine (Cymbalta) en clomipramine (Anafranil). Evenzo werden de meeste antipsychotica in verband gebracht met een verhoogd risico op zelfmoordpogingen, waaronder aripiprazol (Abilify), risperidon (Risperdal), haloperidol (Haldol), flupentixol en zuclopenthixol.
Een alternatieve verklaring voor de resultaten is dat mensen met BPD psychiatrische medicijnen voorgeschreven krijgen op momenten dat er een verhoogd risico op zelfdoding aanwezig was – wat betekent dat de medicijnen misschien niet de suïcidepogingen veroorzaakten, maar alleen vaker gebruikt werden tijdens het risico op suïcidepogingen.
De onderzoekers deden echter extra analyses om deze verklaring uit te sluiten, door statistisch rekening te houden met de eerste paar maanden na het voorschrijven van de medicijnen, en dit veranderde hun resultaten niet. Bovendien, zelfs als dit waar zou zijn, zou het niet de verrassende bevinding verklaren dat benzodiazepinen geassocieerd worden met een enorm verhoogd risico. Het is ook opmerkelijk dat er geen enkel signaal is dat de medicijnen zelfmoord kunnen verminderen, behalve als het gaat om stimulerende medicijnen.
Waarom zouden ADHD-medicijnen het risico op zelfmoord kunnen verminderen? De onderzoekers suggereren dat stimulerende medicijnen impulsiviteit mogelijk verminderen – een belangrijk kenmerk van veel mensen die een suïcidepoging doen.
Ze schrijven:
“Meta-analytisch bewijs geeft aan dat behandeling met ADHD-medicijnen geassocieerd is met verminderde impulsiviteit, wat cruciaal is gezien het feit dat impulsiviteit een van de sterkste voorspellers is van suïcidaal gedrag bij BPS.”
De onderzoekers stellen ook dat van benzodiazepinen is vastgesteld dat ze impulsiviteit en agressie verhogen, wat de associatie met een verhoogd suïciderisico zou kunnen verklaren.
Van antidepressiva, die worden voorgeschreven aan mensen met een verhoogd suïciderisico, is herhaaldelijk aangetoond dat ze de kans op zelfdoding verhogen, vooral bij kinderen en adolescenten. Hoewel sommige onderzoekers beweren dat lithium, ondanks de vele risico’s, suïcide kan voorkomen, werd een groot onderzoek vroegtijdig afgebroken omdat het middel geen positief effect had. Een recente meta-analyse bevestigde eveneens dat het middel suïcide niet vermindert.
Als conclusie schrijven de onderzoekers:
“In deze vergelijkende effectiviteitsstudie van een niet-geselecteerde landelijke steekproef van patiënten met BPS werd het gebruik van ADHD-medicatie, mogelijk als gevolg van verminderde impulsiviteit, consistent geassocieerd met een verminderd risico op suïcide. Het gebruik van antidepressiva, antipsychotica of stemmingsstabilisatoren werd echter niet geassocieerd met een lager risico op suïcidaliteit bij BPD, zelfs niet wanneer er werd gecontroleerd op mogelijke protopathische vertekening. Benzodiazepinegebruik werd in verband gebracht met een duidelijke toename van het suïciderisico.”
***Gepubliceerd op Mad in America, 10 juli 2023***
Lieslehto, J., Tiihonen, J., Lähteenvuo, M., Mittendorfer-Rutz, E., Tanskanen, A., & Taipale, H. (2023). Comparative effectiveness of pharmacotherapies for the risk of attempted or completed suicide among persons with borderline personality disorder. JAMA Network Open, 6(6): e2317130. doi:10.1001/jamanetworkopen.2023.17130 (Link)
