Door Peter Simons – 20 september 2021
In dit artikel in het toptijdschrift voor psychiatrie, JAMA Psychiatry, benoemen onderzoekers twee theorieën om te verklaren waarom mensen met de diagnose schizofrenie meer kans hebben om de hersenziekte dementie te krijgen. Beide theorieën leggen de oorzaak bij antipsychotica. De eerste heeft te maken met metabole disfunctie veroorzaakt door antipsychotica; de tweede heeft te maken met de directe effecten van de medicatie op de hersenen.
“Blootstelling aan antipsychotica is in verband gebracht met slechtere cognitie in zowel cross-sectionele als longitudinale obeservatie studies,” schrijven de onderzoekers. “Deze resultaten zijn bevestigd in gerandomiseerde klinische onderzoeken die aantonen dat cognitie verbetert wanneer de dosering antipsychotica wordt verlaagd.”
Aan het onderzoek werkten: Katherine Jonas, Anissa Abi-Dargham en Roman Kotov, allen verbonden aan de Stony Brook University.
Volgens de onderzoekers hebben mensen met de diagnose schizofrenie tot 11 keer meer kans op dementie dan mensen zonder de diagnose “ernstige psychische aandoening”. Ze merken ook op dat mensen met schizofrenie 5,2 keer meer kans hebben om te sterven aan dementie dan de algemene bevolking. Ze hebben ook meer kans om op jongere leeftijd dementie te krijgen dan de algemene bevolking. Dit bleek ook te gelden voor andere diagnoses gerelateerd aan psychose, zoals bipolaire stoornis.
Hoe komt het dan dat mensen met diagnoses als schizofrenie en bipolaire stoornis zoveel meer kans hebben op dementie?
De onderzoekers schrijven dat antipsychotica (ook bekend als neuroleptica) de boosdoener kunnen zijn, hetzij door het veroorzaken van metabool syndroom, hetzij door het veroorzaken van disfunctie in verschillende hersenbanen.
Het “metabool syndroom”, dat zwaarlijvigheid, een hoge bloedsuikerspiegel en een hoge bloeddruk omvat, wordt in verband gebracht met hartaandoeningen, diabetes en beroertes. Het wordt ook in verband gebracht met dementie.
Volgens de onderzoekers:
“Mensen die antipsychotische medicijnen gebruiken hebben bijna 8 keer zoveel kans op het metabool syndroom in vergelijking met patiënten die geen antipsychotica gebruiken, mogelijk omdat antipsychotica de afgifte van insuline en glucagon direct kunnen veranderen door in te werken op dopaminereceptoren in de alvleesklier.”
Verrassend genoeg stellen de onderzoekers niet voor om te stoppen met antipsychotica of om de dosis ervan te verlagen, maar raden ze simpelweg aan om “een preventieve, levenslange focus op cardiometabole gezondheid” te onderhouden (cardiometabole preventie).
De onderzoekers suggereren ook dopamine disfunctie (disregulatie) als een mogelijke verklaring.
“Antipsychotica kunnen bijdragen aan dementie via modulatie en degeneratie van het mesocorticale dopaminerge circuit, hetzelfde circuit dat ten grondslag ligt aan cognitieve achteruitgang bij dementie en de ziekte van Parkinson”, schrijven ze.
De invloed van antipsychotica op dit systeem (en andere) verklaart ook het hoge aantal door geneesmiddelen veroorzaakte parkinsonisme en bewegingsstoornissen (zoals tardieve dyskinesie, dystonie en acathisie) bij mensen die deze medicijnen gebruiken of gebruikt hebben. Deze bijwerkingen komen ongelooflijk vaak voor, ook bij nieuwere antipsychotica.
De onderzoekers merken op dat antipsychotica ook corticale verdunning en verlies van grijze massa veroorzaken en dat studies hebben geconcludeerd dat dit niet te wijten is aan de onderliggende “ziekte” maar aan de invloed van het medicijn op de hersenen.
“Deze samenhang wordt niet verklaard door de duur van de aandoening of de ernst van de symptomen, wat suggereert dat blootstelling aan antipsychotica zelf corticaal verlies veroorzaakt”, schrijven ze.
De auteurs stellen nog een ander mogelijkheid voor hoe de medicatie tot dementie kan leiden, waarbij de anticholinerge effecten van de psychiatrische medicijnen een rol spelen. Ze schrijven:
“Van anticholinergica is aangetoond dat ze het risico op dementie verdubbelen in de algemene bevolking en dat ze geassocieerd worden met cognitieve achteruitgang bij schizofrenie.”
(Opmerking MitN: Anticholinergica zijn medicijnen die de werking van acetylcholine, een stofje in de hersenen, afremmen. Lees hier over anticholinerge bijwerkingen en de psychiatrische praktijk).
De onderzoekers maken duidelijk dat deze routes niet exclusief zijn. Het is zelfs waarschijnlijk dat al deze effecten samen zorgen voor een acht keer hoger risico op dementie bij mensen die antipsychotica gebruiken.
In hun conclusie roepen de auteurs op tot meer onderzoek naar deze kwestie.
***Gepubliceerd op Mad in America, 20 september 2021. Vertaald door MitN***
Jonas, K., Abi-Dargham, A., & Kotov, R. (2021). Two hypotheses on the high incidence of dementia in psychotic disorders. JAMA Psychiatry. Published online September 15, 2021. doi:10.1001/jamapsychiatry.2021.2584 (Link)
