Als maatschappelijk werker ontmoet ik veel mensen in moeilijke levensomstandigheden. Door de jaren heen merkte ik dat veel van de mensen met vroege traumatisering verschillende ervaringen met spiritualiteit in hun leven hadden. Ik heb het gevoel dat de seculiere, biomedische benadering daar maar lastig op aansluit. Maar ook maatschappelijk werkers en psychotherapeuten kunnen het moeilijk vinden om ruimte te geven aan deze doorleefde ervaringen. Mijn ervaring is dat spiritualiteit voor het overgrote deel van de mensen iets is dat hen de hoop, betekenis en kracht geeft om verder te gaan en om hun lijden het hoofd te bieden.
Door Savannah Rosén – 1 januari 2024
In the West, to believe in the existence of spirits is to risk being labelled “mad”…
(Letcher, 2007, p. 74)
In mijn werkruimte praten we over hoe moeilijke levensgebeurtenissen ons beïnvloeden en wat ons in staat stelt om met ons lijden om te gaan. Maar we praten ook over wat maakte dat het lukte om te overleven en een toekomst tegemoet te gaan met ernstig lijden. De helft (of meer) van de mensen die ik ontmoet, zegt in zo’n gesprek dat ze een innerlijke relatie hebben met een spiritualiteit die ze op verschillende manieren behulpzaam en ondersteunend vinden. Dit ondanks het feit dat ongeveer 80 procent van de Zweden zich distantieert van religie (Stiernstedt, 2020). De Zweden antwoorden daarentegen met ‘ja’ op de vraag of ze in een hogere levenskracht geloven (waarmee ze hoger dan andere Europeanen scoren). Voor veel Zweden is er een verschil tussen religie en spiritualiteit en hoe zich dat uit in hun dagelijks leven (Stiernstedt, 2020).
Spirituele nood, geestelijke crisis
Roxburgh & Evenden, 2016, hebben aangetoond dat cliënten vaak niet over transpersoonlijke ervaringen praten in therapie omdat ze bang zijn behandeld te worden alsof ze gek zijn. Een angst die helaas niet ongegrond is. Timander, 2021, beschrijft een vrouw die een transpersoonlijke ervaring had waarin ze werd vervuld door Liefde en hoe ze in de Zweedse psychiatrie de diagnose psychose kreeg. Whitney (1998) is arts en deelde diens spirituele crisis: “Ik voelde een diepe transformatie van de betekenis van alles wat er in mijn leven was gebeurd. Ik kreeg de verzekering van de hemel zelf dat ik me niet langer hoefde te schamen, dat ik voor eeuwig geliefd was. Alles wat bestond was heilig. Engelen waren overal, mooi en angstaanjagend” (Whitney 1998, p. 1547). Hij werd opgenomen en kreeg medicijnen en er werd hem verteld dat deze psychosegevoeligheid iets was waar hij de rest van zijn leven mee zou moeten leven, een biologische afwijking. Whitney (1998) beschrijft dat zijn redding was dat hij een privé-psychiater vond die zijn ervaring een ander verhaal gaf; een spirituele noodtoestand. Evans & Read, 2020, stellen dat de spirituele crisis zowel psychologisch als spiritueel geladen ervaringen bevat en daarom een “psycho-spirituele” crisis is. Ze stellen dat deze vaak uit twee fasen bestaat. Ten eerste de doorbraak waarbij de persoon een vervreemd van de samenleving ervaart en toegang tot een andere wereld krijgt en een crisisfase waarin de psychologische en traumatische lading wordt verwerkt en geïntegreerd (Evans & Read, 2020).
Niet iedereen die door zo’n krachtige crisis gaat, raakt in een geestelijke noodsituatie, waarbij relationele steun en stabilisatie na verloop van tijd nodig is. Velen hebben een minder dramatische relatie met hun spiritualiteit, zoals het geval is bij Marit bijvoorbeeld.
Marit
Ik zit met Marit, 40 jaar oud, die in haar jeugd te maken heeft gehad met geweld en misbruik binnen haar familie. Na een paar sessies begon Marit te praten over haar contact met engelen, iets wat spontaan bij haar was opgekomen op jonge leeftijd. Ze probeerde het eerst voorzichtig en zei terloops iets, wat ik oppikte en bleef volgen, zodat ze ook dit verhaal kon delen. Ze beschrijft hoe ze, toen ze klein was, in bed lag en haar ouders hoorde schreeuwen en vechten. In deze momenten van angst verdween ze soms in een Licht dat warm en veilig voor haar was. In het Licht waren engelen en ze zeiden dat ze altijd bij haar waren, wat er ook gebeurde. Ze beschrijft het zo dat wanneer ze hun aanwezigheid voelt, de angst stopt en ze van binnen helemaal kalm wordt, ze kan rusten en zich zelfverzekerd kan voelen. Voor haar is het een heilige ervaring die haar in contact heeft gebracht met een innerlijke ruimte die alleen van haar is. Als een licht dat in haar leven op hetzelfde moment is als, en naast, haar pijn. Zonder dit zou ik niet hebben kunnen overleven, zegt Marit.
Dit is een beschrijving die ik verschillende keren ben tegengekomen, waarbij spiritualiteit zonder problemen in het dagelijks leven is geïntegreerd maar het ook belangrijk is om er woorden aan te geven zonder als ‘raar’ gezien te worden. Het was een Licht geheim naast de duistere geheimen van geweld en misbruik.
Herstel mogelijk dankzij het ervaren van een hoger bewustzijn (transcendentie)?
Granqvist, 2020, schrijft over dergelijke ervaringen als een compenserende gehechtheid die niet ongewoon is voor mensen met moeilijke levensgebeurtenissen. Huguelet et al. 2015 vonden in een onderzoek onder 30 mensen met een psychose dat er een hoge mate van onveilige gehechtheid was en dat de mensen in 2/3 van de gevallen een spirituele representatie als gehechtheidsfiguur gebruikten. Uit hun interviews bleek dat de innerlijke werkingsmodellen van deze personen ten aanzien van relaties en gehechtheid door dit proces ten goede waren veranderd. “In het bijzonder blijkt dat sommige processen die betrokken zijn bij spirituele coping diepe psychologische veranderingen teweeg kunnen brengen” (Huguelet, et al. 2015, p 11). Körlin (2007), een psychiater, beschrijft het als psychotische ervaringen met spirituele elementen. Spirituele crises kunnen resulteren in een verbeterd functioneren en hebben meestal een korter verloop.
Medicalisering
Wij als therapeuten hoeven geen oordeel te hebben over het al dan niet bestaan van een metafysische werkelijkheid; het belangrijkste is dat we transpersoonlijke ervaringen niet medicaliseren alsof ze pathologisch (ziektes) zijn, terwijl ze in veel gevallen juist helend, reddend en voor de persoon zelf een authentieke ervaring zijn. Fenomenologie (dat wil zeggen hoe mensen een situatie of verschijnsel ervaren en er betekenis aan geven) en respect voor de doorleefde ervaring van mensen kunnen ons helpen om deze fenomen onbevangen te benaderen. Ervaringen die zich bewegen op een spectrum van volledig onproblematisch en mogelijk te integreren in het dagelijks leven tot een situatie waarin de persoon diens houvast verliest en in een existentiële crisis belandt met behoefte aan langere of kortere ondersteuning.
Voor mijn masterscriptie maatschappelijk werk sprak ik met een negental professionals in de gezondheidszorg en sociale zorg over hoe ze mensen in een crisis met transpersoonlijke elementen het beste kunnen ontmoeten en helpen (Rosén, 2023). Het is duidelijk dat er geen op handboeken gebaseerde “one fits all” benadering is, maar dat de belangrijke componenten zijn: een veilige relationele benadering, een niet-medicaliserend narratief zoals “spirituele noodsituatie”, stabilisatie van symptomen (bij voorkeur zonder medicatie), hulp bij het uitzoeken van de psychologische inhoud en het verwerken van eerdere trauma’s en levensgebeurtenissen, terwijl tegelijkertijd het spirituele als echt en betekenisvol wordt benoemd (Rosén, 2023). Hodge, 2009, stelt dat spiritualiteit vaak een belangrijk onderdeel is van herstel en dat een therapeut kan en moet vragen naar de spiritualiteit van de persoon en of dit een steun is in het leven van de persoon. Hodge, 2009, stelt dat de seculiere blik in onze samenleving de primaire interpretatie heeft van spirituele ervaringen en dat deze daardoor snel worden geïnterpreteerd als afwijkend van het normaal. Maar als we een ander interpretatiemodel en narratief hadden, zouden ze worden gezien als uitingen van een normale en betekenisvolle spiritualiteit.
Vanuit het perspectief van Mad Studies
Vanuit het perspectief van Mad Studies kunnen we ruimte creëren voor een ander verhaal binnen het dominante seculiere paradigma. Het Mad Study-perspectief is een relatief nieuw veld dat menselijke ervaring serieus wil nemen en ervaringsdeskundigen wil betrekken bij onderzoek en kennis (Rodéhn 2020; Beredsford, 2013). Mad study geeft ruimte aan het levensverhaal, traumakennis en aan het menselijk recht om transpersoonlijke ervaringen als betekenisvol te definiëren. Dit zonder geconfronteerd te worden met scepsis en medicaliserende benaderingen zoals eenzaamheid, psychose en stoornissen. Mad studies benadrukt “…het belang van een verandering in de westerse samenleving en hoe we ons verhouden tot mensen die diep menselijke, betekenisvolle en zogenaamde ‘ongewone’ toestanden ervaren.”(Timander 2019, p. 167)
Om ruimte te maken voor deze ervaringen binnen een professioneel gesprek, zullen we bij onszelf moeten beginnen.
- Wat draag ik als beroepsbeoefenaar mee in mijn relatie met de ander?
- Wat is mijn paradigma, mijn waardebasis, wat is mijn relatie tot transpersoonlijke ervaringen?
- Kan ik begeleiding of training zoeken om meer te leren?
Carrington, 2017, beschrijft het als een mindful houding in het werk, waarbij we voortdurend moeten reflecteren op onszelf en hoe ons interpretatieve kader de persoon die we ontmoeten beïnvloedt. In de woorden van Whitney (1998): “Als ik het medische model van mijn ervaring had geaccepteerd, zou ik het niet hebben gered om dit verhaal te vertellen. Wanhoop zou me hebben verteerd” (Whitney, 1998, p. 1548).
***Gepubliceerd op Mad in Sweden, 1 januari 2024***
Mad in the Netherlands host blogs van een diverse groep schrijvers. Deze posts zijn bedoeld als een openbaar forum voor een brede discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn van de schrijvers zelf.
Verklarende woordenlijst
- Transpersoonlijke theorie benadrukt dat we meer zijn dan enkel ons mens zijn, dat het leven en de mens een spirituele dimensie hebben (Cunningham, 2022).
- Transcendentie. Corneille & Luke (2021) beschrijven transcendentie als een spiritueel ontwaken waarbij egogrenzen worden opgeheven en gewone en alledaagse ervaringen worden overstegen. Deze ervaringen omvatten zowel een belichaamde sensatie als het overstijgen en verruimen van lichamelijke grenzen, zoals het samensmelten met “God” of een universeel bewustzijn (Winter & Granqvist, 2023).
- Medicalisering betekent dat onze taal gepsychiatriseerd is en dat ons alledaagse begrip van lijden tegenwoordig medische verklaringen krijgt (Burstow, 2013; Svenaeus, 2014). We zijn doordrongen van een medische cultuur, waarin de wetenschap het beantwoorden van zingevingsvragen heeft overgenomen en existentieel lijden gemedicaliseerd en als ziek wordt gezien. De biologische psychiatrie negeert de sociale context van het individu en moeilijke levensgebeurtenissen als bron van lijden (Svenaeus, 2014).
- Spirituele crisis is een concept in de transpersoonlijke psychologie en wordt gebruikt om een “psycho-spirituele” crisis te beschrijven (Evans & Read, 2020). De term werd bedacht door psychiater Stanislav en zijn vrouw Christina Grof, die door hun doorleefde ervaring een theoretisch kader en methoden creëerden om met deze mensen om te gaan, niet als psychotisch, maar als mensen die extreme mentale toestanden, bewustzijnsniveaus en spirituele ervaringen ervaren (Grof & Grof 1989).
- Mad Studies wil als perspectief de dominante discoursen en ideologieën uitdagen die bijdragen aan het dominante biomedische model. Terwijl we de mogelijkheid willen uitbreiden dat de ervaringen en uitingen van mensen rond mentale en emotionele toestanden verschillend zijn en dat dit ook zo zou moeten zijn (LeFrancois, Menzies & Reaume, 2013). En dit omvat ook transpersoonlijke ervaringen (Tenneys, 2022).
Referenties
Beresford, P. (2013). Foreword. I LeFrancois, B., Menzies, R., & Reaume, G (red). Mad matters : A critical reader in Canadian mad studies. (s. ix-xii). Canada Scholars Press Inc.
Burstow, B. (2013). A rose by any other name: Naming and the battle against psychiatry. I LeFrancois, B., Menzies, R., & Reaume, G (red). Mad matters : A critical reader in Canadian mad studies. (s. 79-90). Canada Scholars Press Inc.
Carrington, A, M. (2017). A spiritual approach to social work practice. I Crisp, B. (red). The Routledge Handbook of Religion, Spirituality and Social Work (1st ed., Routledge international handbooks). (s. 291-299). London: Routledge.
Corneille, J., & Luke, D. (2021). Spontaneous Spiritual Awakenings: Phenomenology, Altered States, Individual Differences, and Well-Being. Frontiers in Psychology, 12, 720579.
Cunningham, P. (2022). Introduction to transpersonal psychology : Bridging spirit and science.
Evans, J. & Read, T. (2020). Breaking open. Finding a way through spiritual emergency. Aeon.
Granqvist, P. (2020). Attachment in Religion and Spirituality. New York: Guilford Publications.
Grof, S. & Grof, C. (Red). (1989) Spiritual emergency – When personal transformation becomes a crises. Tarcher Putnam.
Hodge, D. (2009). Secular Privilege: Deconstructing the Invisible Rose-Tinted Sunglasses. Journal of Religion & Spirituality in Social Work, 28(1-2), 8-34.
Huguelet, P., Mohr, S., Rieben, I., Hasler, R., Perroud, N., & Brandt, P. (2015). Attachment and coping in psychosis in relation to spiritual figures. BMC Psychiatry, 15(1), 237.
Körlin, D. (2007). Tidskriften för svensk psykiatri. 3 aug. Tema: Själ och ande. Tidskrift för svenska psykiatriska föreningen, svenska barn- och ungdomspsykiatriska föreningen och svenska rättspsykiatriska föreningen. https://docplayer.se/68716501-Tidskriften-for-svensk-psykiatri.html
Letcher, A. (2007). Mad Thoughts on Mushrooms: Discourse and Power in the Study of Psychedelic Consciousness. Anthropology of Consciousness, 18(2), 74-98.
Menzies, R,. Reaume, G,. & LeFrancois, B. (2013). Introducing mad studies. I LeFrancois, B., Menzies, R., & Reaume, G (red). Mad matters : A critical reader in Canadian mad studies. (s. 1-22). Canada Scholars Press Inc.
Rodéhn, C. (2020). Galenskapsstudier. Tidskrift För Genusvetenskap, 41(3), 49-71.
Rosén, J. (2023). Att bemöta en andlig kris inom en professionell kontext. Ett Mad studie perspektiv på medikaliseringen av transpersonella erfarenheter. Magister uppsats. Göteborgs Universitet.
Roxburgh, E., & Evenden, R. (2016). ‘Most people think you’re a fruit loop’: Clients’ experiences of seeking support for anomalous experiences. Counselling and Psychotherapy Research, 16(3), 211-221.
Stiernstedt, J. (2020) Den galna psykiatrin: om bristen på andlighet, samtal och psykoterapi. Siljans Måsar.
Svenaeus, F. (2013). Homo Patologicus : Medicinska diagnoser i vår tid.
Tenneys, L, J. (2022), Spirituality, psychiatry, and mad studies. I Beresford, P. & Russo, J (red). The Routledge international handbook of mad studies. (s. 290- 303). Routledge.
Timander, A. (2019). Kan disciplinen/rörelsen Mad Studies ha relevans inom ”psykisk ohälso- området”? Tidsskrift for Psykisk Helsearbeid, 16(3), 166-172.
Timander, A. (2021). Recovery through spirituality. Tidskrift För Psykisk Helsearbeid, 2021, Vol. 18, Iss. 1, Pp. 15-.24, 18(1), 15-24.
Whitney, E. (1998). Personal accounts: Mania as spiritual emergency. Psychiatric Services 49.12. 1547-1548.
Winter, Anja L, and Pehr Granqvist. “Where the Spirit Meets the Bone: Embodied Religiospiritual Cognition from an Attachment Viewpoint.” Religions (Basel, Switzerland ) 14.4 (2023): 511. Web.
Link naar het artikel “Reageren op een spirituele crisis in een professionele context. Een Mad-study perspectief op de medicalisering van transpersoonlijke ervaringen”. https://gupea.ub.gu.se/handle/2077/79324
