Deze blog maakt onderdeel uit van een tweewekelijkse blogserie over huiselijk geweld door overlever, ervaringsdeskundige en professional Anoeska Dam.
Door Anoeska Dam – 30 april 2024
Om situationeel partnergeweld te kunnen aanpakken zijn er meerdere mogelijkheden. De belangrijkste zijn:
- Relatietherapieën
- Methodieken
- Ervaringsdeskundigen
- Meerzijdige partijdigheid
In de vorige blog kwamen verschillende vormen van therapie aan de orde. In navolging hierop wil ik in deze blog drie methodieken benoemen die ingezet kunnen worden om situationeel partnergeweld te belichten, inzichtelijk te maken en te bespreken.
De volgende methodieken licht ik toe en kunnen in combinatie worden gebruikt:
- Cirkel van geweld
- Emotiewiel van Robert Plutchik
- Cirkel van Betrokkenheid en Invloed
Uiteraard zijn er meerdere mogelijkheden die tijdens een therapie ingezet kunnen worden. Deze vereisen vaak meer specialistische begeleiding.
Cirkel van geweld
Opbouw van spanning -> Geweldsincident -> Spijt -> Verzoening -> Alles is goed -> Opbouw van spanning ->…
De cirkel van geweld kan ingezet worden om aan partners inzichtelijk te maken hoe de geweldsuitbarsting of de escalatie eruitziet. Het geeft hen hierdoor de mogelijkheid om bespreekbaar te maken wat er gebeurt wanneer spanningen toenemen en het inzicht hoe hiernaar te handelen door één of beide partners. Met de partners kun je bijvoorbeeld bespreken welke oplossingen er kunnen komen zodat boosheid niet oploopt tot agressie, maar het kan ook voor partners inzichtelijk maken in welk patroon ze zitten. Ik vertel beknopt uit welke fases de cirkel bestaat. Onder de eerste drie fases benoem ik rode vlaggen. Dit zijn de signalen die hulpverleners of de omgeving van de partners kunnen oppikken en die partners bewuster kunnen maken van de verschillende fases.
Fase 1: spanning bouwt op
Er ontstaat irritatie of wrijving bij één of bij beide partners hetgeen leidt tot spanning. Dit kan om diverse redenen ontstaan, bijvoorbeeld door keuzes die gemaakt dienen te worden en waarin partners van mening verschillen, bepaald gedrag dat de één niet prettig vindt, een onverwachte uitgave of bepaalde woorden die verkeerd aan komen. Partners kunnen hierdoor verschillend op elkaar reageren, bijvoorbeeld door elkaar te negeren of door nare of vernederende opmerkingen te maken. Het geduld raakt op, de spanning neemt toe. Dit brengt boosheid en onbegrip zodat de afstand tussen de partners nog meer vergroot. Deze fase kan enkele minuten duren of weken aanhouden. Hoe vaker dit patroon herhaalt, hoe meer angst kan gaan opspelen tussen partners om de spanningen en frustraties bespreekbaar te maken. Hierdoor kan er een patroon ontstaan.
Rode vlag: het afsnauwen, het hebben van een kort lontje, in het openbaar denigrerende opmerkingen maken over de partner.
Fase 2: er ontstaat een geweldsincident
De boosheid en frustratie slaat om in geweld, doordat de spanning groeit en de stress toeslaat. Dit kan uitlopen in een fikse ruzie waarbij geschreeuwd en gescholden wordt of er wordt lichamelijk afgereageerd, bijvoorbeeld door te slaan, te schoppen of te bijten. Het geweld kan door één partner plaatsvinden of door beide partners worden uitgevoerd. Dit kan een enkel incident zijn of een herhalend patroon gedurende een aantal dagen of weken.
Rode vlag: het slachtoffer is teruggetrokken, vertoont lichamelijke schade, bespreekt het incident vaak openlijk met mensen die te vertrouwen zijn.
Fase 3: spijt en excuses
De partner die geweld heeft gebruikt, heeft spijt van zijn of haar acties. Er worden beloftes gemaakt waarbij de partner aangeeft dit gedrag niet meer te zullen herhalen. Het gebeurde wordt weer goed gemaakt op een manier die de andere partner fijn vindt en goed doet. Een patroon kan verder inslijpen waardoor de partner die geweld heeft gebruikt ook de uitbarsting kan bagatelliseren of het probleem bij de mishandelde partner kan leggen om beter om te kunnen gaan met de eigen gevoelens van schuld en schaamte.
Rode vlag: het slachtoffer praat uitbundig over het goedmaken van de partner, de partner vertoont pleasend gedrag naar het slachtoffer in de vorm van beloftes en het geven van luxe artikelen.
Fase 4: verzoening
De partner die mishandelt werd, accepteert de excuses en gelooft dat het niet de bedoeling was. De afstand verdwijnt en partners nemen elkaar weer in de armen. De liefde wordt benadrukt, de onderlinge verbondenheid is weer terug. Het moment van escalatie wordt “vergeten” en vaak wordt er niet meer over gesproken. Eind goed, al goed. De angst verdwijnt dat partners elkaar kunnen verliezen of dat één van de partners besluit om weg te gaan.
Fase 5: zoals het moet zijn
Beide partners zijn (weer) tevreden over hun relatie. Dit is zoals ze het willen, met leuke momenten en gezellig met elkaar. Niets aan de hand. Het geweld viel wel mee en het vertrouwen is er dat vanaf nu alles anders gaat. Er wordt vooral gekeken naar de toekomst, zodat het verleden achter hen gelaten kan worden.
Doordat partners van elkaar en de relatie een ideaal plaatje in hun hoofd hebben en dit na het bijleggen ook weer teruggevonden lijken te hebben, kiezen de meeste partners om bij elkaar te blijven en het geweld “op de koop toe” te nemen. Toch ontstaat na verloop van tijd bij beiden een vergroot gevoel van angst, schuld, schaamte en beschadiging in vertrouwen en in veiligheid. Hierdoor kan een patroon ontstaan en daardoor een vaste manier van reageren op elkaar.
Emotiewiel van Robert Plutchik
Het emotiewiel van Pluchik is ontworpen om de oorsprong van menselijke emoties uit te leggen. Met dit wiel wordt inzichtelijk gemaakt dat elk gevoel uit een basisemotie voortkomt. Vanuit deze basisemoties (emoties in de natuurlijke staat) vloeien samengestelde, secundaire emoties voort. Door hierop in te zoomen kan er een transformatie plaatsvinden in de innerlijke leefwereld hetgeen effect heeft op de externe werkelijkheid. Zo kan men vanuit nieuw aangeleerd gedrag en anders gevoelde emoties handelen.
In het wiel worden acht primaire emoties benoemd die in tweetallen tegenover elkaar staan. Dit zijn:
- Angst versus Woede
- Vertrouwen versus Afkeer
- Verwachting versus Verrassing
- Vreugde versus Verdriet
Deze acht emoties zijn de basis van alle andere emoties. Als deze emoties in een cirkel aan elkaar worden verbonden, ontstaat er een wiel. In dit wiel heeft elke emotie een kleur gekregen. Met de intensiteit van de emotie neemt ook de intensiteit van de corresponderende kleur toe. In het midden van het wiel zijn deze het meest intens. Meer naar buiten neemt de emotie en dus ook de kleurintensiteit af. Hierdoor wordt zichtbaar dat naast deze primaire emoties ook secundaire emoties bestaan die in gradaties gevoeld kunnen worden.
Emoties weerspiegelen de innerlijke beleving en (onbewuste) behoeften van iemand. Ze worden opgeroepen door een bepaalde gebeurtenis of in een bepaalde situatie. In combinatie met gedachten kunnen deze gevoelens lang aanhouden en daardoor uitvergroot worden, hetgeen resulteert in gedrag. Huiselijk geweld vloeit voort uit gevoelens en emoties bij plegers en slachtoffers die niet goed uit te drukken zijn naar, of begrepen worden door de partners of negatief worden versterkt. Dit wiel kan als hulpmiddel gebruikt worden opdat de partners zichzelf beter leren kennen door de eigen emoties te laten inzien en het kan helpen om die van de ander beter te gaan begrijpen. Het stelt de partners in staat te begrijpen wat er in hen gebeurt, zodat hun zelfreflectie toeneemt en er inleving in de ander kan ontstaan.
Door negatieve gedachten inzichtelijk te maken en te leren begrijpen wat deze gedachten met de emoties doen, leren ze hoe ze reageren op verschillende situaties en hoe emoties daarmee samenhangen. Zo kan er grip op bepaalde situaties ontstaan doordat ingehouden, opkomende, hoogoplopende en uitbarstende emoties worden gevoeld en onderzocht. Door het wiel leren partners de emoties te benoemen, uit te drukken, vanuit een ander perspectief te zien en daarmee beter te beheersen.
Beheersbaar maken lukt als er woorden gegeven worden aan de emoties waardoor geleerd kan worden ze op een andere manier uit te drukken. Door op een neutraal moment deze emoties te bespreken, ontstaat er een basis om in geval van wrijving en irritatie deze emoties eerder onder woorden te brengen. Door emoties bewust te belichten, kan ook inzichtelijk gemaakt worden wat de partners bezighoudt en hoe ze dit bespreekbaar kunnen maken in hun relatie. Hierdoor lukt het partners om anders te communiceren, waardoor er weer verbinding en begrip ontstaat.
Cirkel van Betrokkenheid en Invloed (Stephen Covey)
Deze cirkel helpt partners om hun aandacht, energie en tijd te richten op zaken waar ze invloed op kunnen uitoefenen (Cirkel van Invloed) en te weten waar aandacht naartoe gaat wat enkel stress en spanning geeft (Cirkel van Betrokkenheid). Door hier bewust naar te kijken, kunnen ze onderscheiden wat ze wel of niet kunnen beïnvloeden. Wat je niet kunt beïnvloeden leer je los te laten en wat je wel kunt beïnvloeden kun je vanuit een andere invalshoek gaan bekijken door je eigen gedrag of houding aan te passen. De Cirkel van Invloed bevindt zich in de Cirkel van Betrokkenheid, ze overlappen elkaar.
De Cirkel van Betrokkenheid
Alles wat je bezig houdt en waar je tijd en aandacht aan schenkt valt in de Cirkel van Betrokkenheid. Dit kunnen situaties zijn die zich buiten je leven afspelen zoals maatschappelijke crisissen of wereldse gebeurtennissen en alles dat binnen je leven plaatsvindt zoals situaties op je werk en in je privé leven, moeilijkheden en zorgen, je relaties, je financiële situatie, de gezondheid van mensen om je heen maar ook het gedrag van anderen of beslissingen die anderen hebben genomen. Deze cirkel bevat een hoop dingen waar je geen invloed op hebt, zoals een oorlog elders in de wereld, of waar je geen directe controle op hebt, maar waar je wel invloed op uit kunt oefenen, bijvoorbeeld de ruzies met je partner. Hoewel je deze laatste situaties niet direct kunt veranderen, hebben ze invloed op je gemoedstoestand.
Door bewust te worden van wat in deze cirkel zit, kun je makkelijker “nee” zeggen tegen de dingen waar je niet meer bij betrokken wilt zijn. Op deze manier kun je stress verminderen en bewust bezig gaan met de dingen die belangrijk voor je zijn. Zo kun je er voor kiezen om niet meer al het nieuws te volgen of meer te gaan focussen op de oorzaak van de ruzies die je met je partner hebt in plaats van er enkel op te reageren. Dit wordt ook wel proactief handelen genoemd met als doel om het leven prettiger te maken. Je leert bewust te onderscheiden waar je iets mee kunt om te leren er beter mee om te gaan en waar je niets mee kunt en het dus kunt loslaten. Door je bewust te zijn van deze zaken en te leren hoe je er op een gezonde en productieve manier mee om kunt gaan, kun je je gevoel van houvast en welzijn verbeteren en je zorgen en stress verminderen. Dit valt onder de Cirkel van Invloed en betekent dat je actief handelt. Alles binnen de Cirkel van Betrokkenheid is passief. Hoe passiever je bent, hoe meer je je negatief laat beïnvloeden door externe gebeurtenissen. Hierdoor kunnen situaties en mensen jouw gedrag meer gaan bepalen en verlies je steeds meer controle over je eigen leven.
De cirkel van invloed
De cirkel van invloed omvat de dingen waar je bij betrokken bent en die je kunt veranderen en kunt beïnvloeden. Hoe groter jouw cirkel van invloed, des te meer jij je leven kunt sturen zoals je wilt door je bewuster te worden van je gewoonten, je houding, je gedrag, je manier van praten, de woorden en mimiek die je gebruikt, je acties, je patronen, je gedachten en beslissingen.
Hoe bewuster je dit gaat doen, hoe meer je invloed uitoefent op situaties en op relaties. Door je bewust te worden van je handelen en door dit te verbeteren of te veranderen ben je je Cirkel van Invloed aan het vergroten en dit geeft een positieve impact op je leven en relaties om je heen. Je neemt hierdoor meer initiatief en actie om veranderingen aan te brengen of anders te reageren. Je gaat hierdoor steeds actiever bezig om je eigen problemen op te lossen en escalaties te voorkomen.
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 30 april 2024***
Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.
Hulpbronnen:
- Heb je direct hulp nodig of verkeer je in een acuut onveilige situatie? Bel dan 112.
- Heb je te maken gehad met seksuele intimidatie, misbruik, geweld, aanranding of verkrachting? De hulplijn ‘Verbreek de stilte’ van Slachtofferhulp Nederland bied je emotionele, juridische en praktische ondersteuning: 0900 9999 001
- Heb je een ongewenste seksuele ervaring online of offline meegemaakt, heb je hulp nodig of zit je met vragen? Het Centrum Seksueel Geweld biedt professionele hulp en is bereikbaar op 0800 0188
- Zoek je advies of ondersteuning? Maak je je zorgen om je eigen veiligheid of die van een ander? Veilig Thuis is 24/7 bereikbaar op 0800 2000
- Wil je anoniem praten over waar je mee zit? De Luisterlijn is 24/7 te bereiken op 088 0767 000
