Hulp bij het doorbreken van situationeel partnergeweld

Deze blog maakt onderdeel uit van een tweewekelijkse blogserie over huiselijk geweld door overlever, ervaringsdeskundige en professional Anoeska Dam.

Door Anoeska Dam – 11 april 2024

In de vorige blog ging ik dieper in op het onderwerp situationeel partnergeweld en dan met name hoe het tot uiting komt en hoe het te herkennen. Om situationeel partnergeweld te kunnen aanpakken zijn er meerdere mogelijkheden. De belangrijkste zijn:

• Relatietherapieën
• Methodieken
• Ervaringsdeskundigen
• Meerzijdige partijdigheid

In deze en de komende blogs zal ik bovenstaande mogelijkheden verder uitwerken, beginnend bij relatietherapieën die ingezet kunnen worden.

Relatietherapieën

Hoewel er meerdere therapieën zijn, belicht ik hieronder drie varianten waarvan ik denk dat ze kunnen bijdragen aan het gezonder maken van een relatie en het gezonder maken van eigen denkpatronen ten aanzien van jezelf en het leven met je partner.

• Emotionally Focused Therapy (EFT)

Tijdens EFT worden partners geholpen om bewust te worden van de gevoelens en verlangens die onder een schadelijk patroon schuilgaan waardoor het doorbroken kan worden. Hierbij wordt stilgestaan bij de emoties en behoeften die belangrijk zijn voor de persoon zelf en de relatie om deze vervolgens over te brengen op beide partners. De partners worden uitgenodigd om opnieuw de verbinding aan te gaan door vanuit inleving te reageren waardoor de afstand wordt verkleind. Er wordt niet gekeken naar tekortkomingen of stoornissen maar naar kracht en nieuwe mogelijkheden. De therapie streeft naar een verbeterde verbinding en emotionele omgang tussen de partners. Op deze manier kan de schuld niet langer op elkaar worden overgebracht maar naar de situatie/het patroon waaruit het geweld ontstaat. Met EFT leren partners de eigen en elkaars gevoelens, emoties, angsten en behoeften te begrijpen. De negatieve emoties worden gebruikt om elkaar beter te verstaan. Niet alleen boosheid komt ter sprake, maar ook kwetsbaarheid en gekwetste gevoelens. Op deze manier wordt er gewerkt aan het opnieuw verbonden raken en het terugbrengen van het gevoel van veiligheid. Partners leren hoe ze op een andere manier ruzie kunnen maken, discussies kunnen aangaan of hoe ze elkaar ruimte kunnen geven wanneer destructieve patronen zich herhalen. Het doel is dat ze leren hoe ze de negatieve vicieuze cirkel samen kunnen stoppen en samen leren gesprekken aan te gaan waarin ze steun kunnen vragen en bieden aan elkaar. Dit alles vanuit begrip en wederzijdse liefde. In de EFT-behandeling wordt er stilgestaan bij meerdere perspectieven. Te weten vanuit de hechtingstheorie, het experiëntiële (eigen ervaringen) of intrapsychische perspectief (in contact met jezelf) en het systemische (als onderdeel van groep) of interpersoonlijke perspectief (in contact met anderen).

De therapie kan ingezet worden bij patronen die kort geleden zijn ontstaan of die al jaren spelen. Wil de therapie kans van slagen hebben dan is het belangrijk dat partners bij aanvang besluiten om samen verder te gaan ondanks emoties, beschadiging en de afstand. In de therapie wordt vervolgens gewerkt met drie fasen: de de-escalatiefase, de verbindingsfase en de bestendigingsfase. Het einddoel is het creëren van een stabieler fundament door onderlinge openheid en een betere samenwerking om toekomstige problemen eerder te signaleren. EFT kan naast relatietherapie ook ingezet worden als gezinstherapie en individuele therapie. Parallel aan de therapie kan er een vorm van traumahulp aangeboden worden.

• Integrative Behavioral Couple Therapy (IBCT)

In deze vorm van therapie wordt er gekeken naar de verschillen tussen de partners en naar het gedrag dat hieruit voortkomt. Het gaat met name om het gedrag dat niet door de andere partner geaccepteerd wordt of dat moeilijk te veranderen is omdat de patronen zijn ingesleten. In de therapie wordt gekeken wat de partners van elkaar willen accepteren en hoe ze de verschillen kunnen overbruggen of kunnen veranderen. Eén onderdeel is het inzoomen op communicatiepatronen zodat de problemen gezamenlijk beter op te lossen zijn. Zo wordt er bijvoorbeeld gekeken naar de trigger en de manier hoe hierop gereageerd wordt. Om problemen aan te kunnen pakken, wordt er gekeken naar omgevingsfactoren en andere stressfactoren die buiten de partners liggen maar wel degelijk invloed hebben op de relatie. In het kort wordt er vanuit de therapie gekeken naar de context, de functie, contingent gedrag (gebeurtenissen of verschijnselen die anders hadden kunnen verlopen in een andere context) en door regels bepaald gedrag. Het gaat zowel om acceptatie als om verandering. Zo kunnen de partners leren aan de behoeften van de ander tegemoet te komen en kan er een grotere onderlinge emotionele verbinding worden bereikt.

De eerste fase richt zich op emotionele acceptatie en tolerantie om zodoende rust en overzicht te creëren. In de tweede fase wordt er gewerkt aan het oplossen van problemen waar beide partners voor open staan. Partners krijgen oefeningen en huiswerkopdrachten mee om thuis uit te voeren. Deze worden tijdens de therapie besproken. Op deze manier wordt er gekeken hoe ruzie voorkomen en communicatieve vaardigheden verbeterd kunnen worden. Ontbrekende vaardigheden worden inzichtelijk gemaakt en geaccepteerd. Zodoende worden persoonlijke verschillen en emotionele gevoeligheden bij elkaar gezien en begrepen. Op die manier kunnen partners elkaar beter verdragen en destructieve patronen van aanvallen, elkaar willen veranderen, terugtrekken, ongewild aanpassen, bekritiseren en het eigen gelijk willen halen, tijdig herkend worden. Zo kan afstand en onbegrip tussen de partners ook in de toekomst uitblijven.

• Acceptance and Commitment Therapy (ACT)

ACT is een individuele therapie die tevens ingezet kan worden als relatietherapie of als groepstherapie. ACT helpt een persoon te kijken naar eigen denkpatronen en naar de relaties die daarin belangrijk zijn. De therapie helpt om gewoonten te veranderen door er anders naar te kijken en daardoor ook anders mee om te gaan. Er wordt tijdens de therapie gekeken naar de context waarbinnen het gedrag plaatsvindt. Deze therapie kan om verschillende redenen en bij diverse problematieken worden ingezet zoals bijvoorbeeld bij verslaving, bij piekeren, een negatief zelfbeeld, depressieve klachten, angst, dwang, psychoses of trauma. Maar ook als een persoon voelt vast te lopen in de relatie. Dat kan zijn doordat partners op elkaar aan het vitten zijn, ze samen aan het strijden blijven, de verbinding weg is of als een partner zichzelf in de relatie verliest. De persoon merkt dat hij/zij iets in een situatie, in de relatie, in het leven of in zichzelf wil veranderen. De persoon wil weer in beweging komen.

De therapie kan zowel gevolgd worden door plegers als door slachtoffers om in te zoomen op het eigen gedag en op het gedrag van de partner. ACT leert namelijk vaardigheden die helpen omgaan met de onvermijdelijke pijn van het leven. Het helpt om niet langer te ontkennen, te onderdrukken of te verdoven wat je niet wilt ervaren terwijl je er wel mee geconfronteerd wordt.

ACT bestaat uit zes verschillende processen waarbij vaardigheden worden aangeleerd:

1. Acceptatie – ruimte maken voor vervelende ervaringen
2. Defusie – afstand nemen van je gedachten
3. Jezelf – het anders en flexibel omgaan met je zelf(beeld)
4. Toewijding – stilstaan bij wat jij belangrijk vindt
5. Waarden – het investeren in je waarden en deze als leidraad inzetten
6. Hier en nu – in het moment blijven en niet in het verleden of in de toekomst

Samen met de therapeut wordt er in het proces stil gestaan bij hoe je naar jezelf en naar de wereld om je heen kijkt. Op deze manier komt het gedrag van jezelf en het gedrag van de therapeut ter sprake en wordt dit besproken in de context waarbinnen dit gedrag nog meer plaatsvindt. Dit gaat om huidige gebeurtenissen en is gericht op de omgeving waarin je je als persoon bevindt. Je krijgt inzicht in de oorzaak van bepaalde gewoonten en er wordt inzichtelijk gemaakt hoe je deze gewoonten kunt veranderen. Hierin leer je te accepteren dat negatieve gebeurtenissen en psychisch lijden onderdeel zijn van het leven. Je leert negatieve emoties te aanvaarden en te accepteren waar je geen controle op hebt zodat je jezelf kunt focussen op zaken waar je wél grip op hebt en die positief werken voor jou. Er wordt ontdekt wat bij jou past. Je merkt op wat je denkt, voelt, wilt maar ook waar je aldoor aandacht aan schonk. Je begint hierdoor de waarden in te zien die voor jou belangrijk zijn om je leven te leiden zoals jij dat wilt. Dit kan leiden tot het loslaten van negatieve zelfbeelden en het meer openstellen voor hoe je je voelt zodat er betere levenskeuzes gemaakt kunnen worden en bewuster gehandeld kan worden.

In de therapie kunnen vervolgens relatiepatronen onder de loep worden genomen om zodoende de taal en het gedrag te bespreken en om te leren hoe je hier anders naar kunt kijken. Er ontstaat inzicht in hoe jij reageert en hoe je partner daarop reageert. Op deze manier worden automatische keuzes en ingeslepen patronen inzichtelijk gemaakt. Hoe kunnen deze keuzes en patronen flexibeler of op een andere manier ingezet worden zodat situaties minder heftig verlopen? Door deze patronen en keuzes te ontwarren kun je in dit proces jezelf en je partner beter gaan begrijpen en kun je leren wat jij belangrijk vindt om zo de balans terug te brengen. Zo ga je de verschillen tussen jou en je partner in een ander licht zien en ga je bewuster met moeilijke dilemma’s om. Je leert namelijk inzien waar je wel of geen energie in wilt steken. Je gaat kijken vanuit de waarden die voor jou belangrijk zijn zodat je innerlijke rust gaat ervaren en je de focus op je eigen leven en ontwikkeling legt. Lastige momenten worden lichter en dragelijker. Je kunt het eerder naast je neerleggen en je bezig houden met wat jíj belangrijk vindt. Hierdoor wordt je psychologische flexibiliteit vergroot. De gedachten veranderen niet maar de houding tegenover deze gedachten wel. Je accepteert situaties eerder en je kunt je (pijnlijke) gedachten en emoties bezien, jezelf ertoe verhouden en ze verleggen naar helpende gedachten en persoonlijke veerkracht. De therapie biedt zodoende inzicht, acceptatie, het bevorderen en verbeteren van je welbevinden, vaardigheden, veerkracht, investering en verbinding in en met jezelf en in én met anderen die belangrijk voor je zijn.

In deze blog kwamen verschillende vormen van therapie aan de orde. De volgende keer zal ik een aantal methodieken uitwerken die tijdens therapie ingezet kunnen worden om situationeel partnergeweld te belichten, inzichtelijk te maken en te bespreken.

***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 11 april 2024***

Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.

Hulpbronnen:

• Heb je direct hulp nodig of verkeer je in een acuut onveilige situatie? Bel dan 112.
• Heb je te maken gehad met seksuele intimidatie, misbruik, geweld, aanranding of verkrachting? De hulplijn ‘Verbreek de stilte’ van Slachtofferhulp Nederland bied je emotionele, juridische en praktische ondersteuning: 0900 9999 001 
• Heb je een ongewenste seksuele ervaring online of offline meegemaakt, heb je hulp nodig of zit je met vragen? Het Centrum Seksueel Geweld biedt professionele hulp en is bereikbaar op 0800 0188
• Zoek je advies of ondersteuning? Maak je je zorgen om je eigen veiligheid of die van een ander? Veilig Thuis is 24/7 bereikbaar op 0800 2000
• Wil je anoniem praten over waar je mee zit? De Luisterlijn is 24/7 te bereiken op 088 0767 000