Binnen de geestelijke gezondheidszorg worden effecten van trauma op de hersenen, die leiden tot ernstig lijden, in het traditionele biomedische model gecategoriseerd als een ziekte die een diagnose vereist. Haley Peckham, onderzoeker aan de Universiteit van Exeter, pleit juist voor een “neuroplastisch narratief”. Hierbij stelt ze dat het vermogen van de hersenen om te veranderen als reactie op trauma eigenlijk een gezond teken van het aanpassingsvermogen van ons brein is en daardoor per definitie geen pathologisch probleem. Het impliceert dat nieuwe positieve ervaringen ingebed kunnen worden en daarmee eerdere schadelijke gevolgen verzacht of geheeld.
Door Liam Gehrig Bach – 29 juni 2023
“Veel theoretici en clinici gaan ervan uit dat misbruik en complexe trauma’s de zich ontwikkelende hersenen en bijbehorende fysiologische systemen op een schadelijke manier beïnvloeden en leiden tot afwijkingen en psychopathologie”, merkt Peckham op, maar
“de evolutietheorie, de verenigende theorie van biologische systemen, vraagt om een meer genuanceerde verkenning”
Peckham introduceert het ‘neuroplastisch narratief’. Dit is een innovatieve benaderingswijze die neuroplasticiteit – het vermogen van de hersenen om zichzelf te herorganiseren en te herstructureren – ziet als een evolutionair voordeel. Volgens deze benadering kan trauma leiden tot toestanden zoals angst, en dan niet als een ziekteverschijnsel, maar als een gezonde afspiegeling van het aanpassingsvermogen van de hersenen.
Dit is geen verkeerde reactie op de schade van het trauma, maar een geëvolueerde reactie die het gezonde vermogen van de hersenen om zich aan te passen aantoont.
Zowel het trauma-geïnformeerde neuroplastische model als het pathologie-geïnformeerde biomedische model streeft ernaar mensen te behandelen die lijden aan eerdere negatieve ervaringen. Als zodanig is het niet de bedoeling van het ‘neuroplastisch narratief’ om de huidige biomedische benadering te veroordelen, maar wordt het als een alternatief aangeboden dat wellicht weerklank vindt bij diegenen die minder de nadruk willen leggen op het stellen van diagnoses en/of zij die de kans op iatrogene schade en lijden als gevolg van medische behandelingen willen verminderen.
Het ‘neuroplastisch narratief’ ziet persoonlijke ervaringen als onderdeel van een grotere evolutionaire context, waarin aspecten als persoonlijkheid, gedrag en zelfs epigenetica zijn opgenomen. Peckham stelt dat de hoofdgedachte van het ‘neuroplastisch narratief’ is dat ervaringen de hersenen vormen. Zij licht voorts toe dat:
“positieve ervaringen, waaronder therapie, de effecten van negatieve ervaringen uit het verleden kunnen verlichten of verzachten”
Dat trauma’s worden gezien als onderdeel van een groter geheel, in plaats van als de eerste dominosteen die leidt tot psychische aandoeningen, is precies wat de auteur bedoelt als ze zegt dat het ‘neuroplastisch narratief’ voorrang geeft aan ervaringen. Doorleefde ervaringen bereiden mensen voor op de toekomst. Als een ervaring traumatisch is – vooral als die op jonge leeftijd plaatsvindt – kan een individu anticiperen op toekomstige trauma’s. Deze ervaringen zijn niet alleen iets dat zich in de loop van de tijd voordoet. En dit is niet iets dat alleen in de hersenchemie gebeurt, noch iets dat alleen in de geest plaatsvindt.
Het anticiperen op toekomstig trauma kan zich manifesteren als psychologische diagnoses, zoals depressie of angst. Dit hoeft echter niet te betekenen dat psychiatrie het antwoord is op elke negatieve ervaringen die neurologische veranderingen tot gevolg hebben. Peckham zegt:
“Het basisprincipe van het ‘neuroplastisch narratief’ is dat ervaringen hersenen vormen”
Daardoor kunnen dus ook de schadelijke effecten van eerdere ervaringen helen of verzachten.
Gezonde relaties die gebaseerd zijn op vertrouwen en betrokkenheid die een zinvol perspectief bieden, worden naar voren geschoven als methoden van herstel die overeenkomen met de visie van het neuroplastische narratief. Waar van medicijnen wordt verwacht dat ze de chemie van de hersenen veranderen via neurotransmitters en hormonen, wordt van gedrags- en sociale behandelingen evenzeer verwacht dat ze de geest veranderen. In beide gevallen gaan we er vanuit dat ze een helende werking hebben.
Peckham benadrukt ook de zeldzaamheid waarmee psychische aandoeningen volledig en naar volle tevredenheid in het biomedische model passen. Een gebroken arm heeft een aanzetverwonding en kan worden behandeld met pijnstillers, gips en het zetten van het bot. Geestesziekten hebben niet eenzelfde strikte duidelijkheid van oorzaak en gevolg, met een eenduidige diagnose en een bijbehorende, consequent succesvolle behandelmethode. Toch wordt de verwachting gewekt dat diagnosticeerbare psychische stoornissen aan dergelijke criteria van het biomedische model voldoen.
“Zowel de mensen die gebruik maken van diensten, behandelaren én mensen met een geschiedenis van tegenspoed en trauma kunnen de intuïtieve aantrekkingskracht van het ‘neuroplastisch narratief’ en de formele erkenning van wat we weten dat waar is – dat onze ervaringen vorm geven aan wie en wat we zijn en worden in de wereld – waarderen”,schrijft Peckham.
“De vooronderstelling van het ‘neuroplastisch narratief’, dat ervaringen de hersenen vormen, biedt met terugwerkende kracht compassie voor ervaringen uit het verleden die gebeurd zijn en niet veranderd kunnen worden; en met het oog op de toekomst hoop voor nieuwe ervaringen die ingebed kunnen worden en die de impact van eerdere schadelijke ervaringen verzachten. Hierdoor kunnen ze aangepast en herinnerd worden en kan er anders op geanticipeerd worden. Doordat het ‘neuroplastisch narratief’ de biologie terugvordert, maar pathologie en dus ook diagnoses overbodig maakt, bereikt het een niet-pathologiserend, evolutionair samenhangend, biologisch fundament voor trauma-geïnformeerde benaderingen in de geestelijke gezondheidszorg.”
Het ‘neuroplastisch narratief’ heeft niet als doel om het biomedische model in de geestelijke gezondheidszorg te vervangen, maar erkent in plaats daarvan het krachtige vermogen van de hersenen om zich aan te passen in reactie op traumatische ervaringen. Hoewel er nog meer onderzoek nodig is, vertegenwoordigt het een veelbelovende, niet-pathologiserende richting voor degenen die hun emoties willen begrijpen binnen een evolutionaire en biologische context.
***Gepubliceerd op Mad in America, 29 juni 2023***
Peckham, H. (2023). Introducing the Neuroplastic Narrative: A non-pathologizing biological foundation for trauma-informed and adverse childhood experience aware approaches. Frontiers in Psychiatry, 14. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2023.1103718 (Link)
