“Verslaving is een systeemziekte”, wordt wel eens gezegd. Hiermee wordt meestal gedoeld op het feit dat de verslaafde het systeem waar hij of zij vandaan komt ziek maakt met diens verslavingsgedrag. Ik zeg dat degene die verslaafd is uit een ziek systeem komt. In deze context is de uitspraak ‘verslaving is een systeemziekte’ naar mijn zienswijze meer op zijn plaats. Zij die verslaafd zijn, geven een uitingsvorm aan het zieke systeem waarin zij opgroei(d)en. De persoon met de verslaving maakt het trauma binnen het familiesysteem enkel pijnlijk zichtbaar.
Door Nicky Timmermans – 18 oktober 2023
Binnen de herstelbeweging wordt vaak geroepen: “Ik ben ziek en blijf ziek”.
Ik geloof daar niet in. Iets wat ziek is, kan beter worden en we doen onszelf massaal tekort door niet te geloven in het zelfherstellend vermogen van ons systeem. Met de juiste verzorging kunnen we genezen van de diepste wonden. Maar om die wonden te verzorgen, zullen we ze wel moeten zien. Dat is moeilijk als er een ‘blind trauma’ woekert in het systeem waar we vandaan komen en waar we dus geen weet van hebben en er daarom geen zicht op krijgen. Dan is de uitspraak: “Ik ben ziek en blijf ziek” meer op zijn plaats.
Verslaving als uitingsvorm van trauma
Naar mijn zienswijze is verslaving altijd een uitingsvorm van één of meerdere trauma’s in een systeem. Ons eigen systeem zogezegd, ik doel hiermee op ons lichaam. Ik beschouw het lichaam als een verlengde van het familiesysteem waar we vandaan komen. Ons lichaam komt voort uit een ander lichaam en wordt gevormd naar die ervaring. De omgeving waarin we opgroeien, nemen we aan als ‘het normaal’. We weten niet beter dan dat wat we doen en we zullen naar mensen toetrekken die er eenzelfde strategie op nahouden. Dat maakt dat onze abnormale wereld in stand blijft. Tot we een omkeer maken omdat ons lichaam oververmoeid en afgepeigerd is en we de Rock Bottom hebben bereikt; het punt van de omkeer waarop we moeten breken met onze bekende levensstijl en een andere weg zullen moeten zoeken. Naar mijn zienswijze is niet het afkicken van het middel de essentie maar het afkicken van onze stress en onze eigen overlevingsmechanismes wat ons dan te doen staat.
Als het (verslavings)middel op ons pad komt, is het vaak een verlengde van een patroon wat er al zat. Het middel zorgt ervoor dat we nog harder kunnen wegrennen voor de leegte die in ons woekert. Dat we nog sterker worden in het vermijden van onze pijn. Want vermijdingspatronen zijn vaak wat er in deze systemen speelt. Wat we vaak zien bij verslaving is het traumabrein; een brein dat gevormd is door onveiligheid en angst. Er is veel onderzoek gedaan naar de amygdala. Bij verslaving is deze aanzienlijk vergroot. De amygdala gaat over emotieregulatie, iets dat vaak ernstig verstoord is bij verslaving. Zodoende kunnen we verslaving altijd in verband brengen met trauma, volgens mij. Voor mij zijn verslaving en trauma onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het lijkt mij de reden waarom niet iedereen gevoelig is voor verslaving.
De ernst van de psychische problematiek of de ernst van de verslavingsproblematiek zegt naar mijn zienswijze veel over de gradatie van de trauma’s die aanwezig zijn binnen het systeem. Daar waar geen vertrouwen is, is stress. Een gestrest systeem, is een ziek systeem. Daar waar stress is, is onveiligheid aan de orde. Als we ogenschijnlijk alles hebben gehad, betekent dat nog niet dat we ook alles hebben gekregen wat we nodig hadden. Als ouders blind zijn voor hun eigen trauma’s en hun kind verslaafd raakt of psychische problemen krijgt, gaat men als ouder zijnde, massaal op zoek naar het probleem in het kind. Vaak zien ouders het verband niet met hun eigen problemen of hun eigen verleden, de eigen opvoeding waar ze veel tekort gekomen zijn. Ze proberen het als ouder anders te doen dan hun eigen ouders deden door hun kinderen het juiste mee te geven met mooie(re) woorden, mooie(re) huizen en duur(dere) kleding. Maar de echte pijn zit hem in het missen van pure emotionele verbinding met henzelf en het diepe verdriet dat schuilgaat binnen hun eigen gezinsdynamieken.
Een blind trauma vanuit bindingsangst en verlatingsangst is naar mijn zienswijze altijd de angel onder deze sterke vanuit trauma voortkomende overlevingsmechanismes. Als ons trauma blind is, zullen we steeds terugkeren naar oude, bestaande dynamieken en doorgaan in oude patronen. Dat geldt ook nadat we clean zijn geworden. Ouders hebben vaak geen weet van hun eigen trauma’s en hun kinderen hebben evenmin weet van de intense triggers van de eigen dissociatie waarin ze leven. Zodoende lopen zij vast en krijgen ze psychische klachten.
Verslaving gerelateerd aan bindingsangst en verlatingsangst
Vanuit mijn werk als therapeut kan ik zeggen dat binnen verslaving altijd dynamieken van bindingsangst en verlatingsangst terug te vinden zijn. Sommigen zijn zich hiervan bewust maar veruit de meesten zijn blind voor hun eigen trauma en hebben geen weet van hun eigen verstoorde hechting. Ze komen meestal uit normaal uitziende gezinnen waarin ouders het beste met hen voor hebben. Emotionele verwaarlozing is een moeilijk te doorgronden trauma dat diepe sporen nalaat en zorgt voor onbewuste overlevingsmechanismes.
Mensen in herstel kampen met ernstige eenzaamheid en leegte waar ze het liefste van weg willen maar in herstel zal dit altijd komen bovendrijven. Ze ervaren een oneindige leegte die maakt dat, ook na het afkicken van het middel, dit onbewuste overlevingsmechanismes ingezet blijft worden. Als ze de angel niet aanpakken zullen ze vroeg of laat steeds op hetzelfde punt uitkomen en opnieuw vastlopen. Wanneer herstel niet op het lichaam gericht is maar ze voornamelijk clean geworden zijn op wilskracht vanuit een overlevingsstrategie, dan kan één willekeurige gebeurtenis een uitlokker zijn, die hun fundering opnieuw op de proef stelt en hun zelfgemaakte façade zal doen omvallen en daarmee de kans op een terugval groot maakt.
Als ze op deze manier voor hun leven blijven wegrennen, rennen ze zichzelf dood. Dat is de paradox van een overlevingsmechanisme en een verslaving. Wie écht willen herstellen zullen de overlever in zichzelf aan moeten kijken zodat ze los kunnen komen uit de destructieve patronen die hen omver blijven gooien. Het afkicken van het (verslavings)middel is daarom pas het begin. Afkicken van overlevingsmechanismes en diepliggende patronen die ontstaan zijn binnen de dynamiek van het systeem vanuit trauma, is wat we te doen hebben.
Daarom is naar mijn zienswijze het terugvalpercentage zo ontzettend hoog. Omdat de kern blijft liggen. De diepgewortelde patronen zijn vaak onzichtbaar en een manier van leven geworden. Door de extreme dissociatie die je altijd terugziet bij verslaafden, is er weinig tot geen lichaamsbewustzijn ontwikkeld. Het maakt dat ze de begrenzing van hun lichaam niet opmerken en dat zij op die manier over grenzen heen blijven gaan en laten gaan. Dit maakt dat zij signalen van stress niet op kunnen merken en dat hun draagkracht op die manier steeds minder wordt.
Door hun gebrek aan lichaamsbewustzijn merken zij de triggers en spanning niet tot nauwelijks op in hun lichaam waardoor ze pas in een vergevorderd stadium zullen merken dat hun draagkracht verminderd is. Opgroeien binnen de dynamieken van deze systemen kan zorgen voor een complexe posttraumatische stressstoornis. Een gevolg van het opgroeien in stress met situaties waarin de stress skyhigh piekt omdat er altijd een verhoging aan stress aanwezig is. Dit zorgt voor een gestrest systeem.
Daar waar stress is, is onveiligheid aan de orde. Zo zitten triggers vaak verweven in het leven. Onbewust zoeken mensen met een verslaving situaties en mensen op die hun verslaving aan stress voeden. Omdat ze de signalen van stress weinig tot niet opmerken, is er vrijwel nooit een onderbreking van de spanning in het lichaam. Hierdoor worden ze hyperalert op hun omgeving, wat de kans op overprikkeling en een verminderde draagkracht vele malen groter maakt. Ook hun empathisch vermogen neemt toe. Ze staan als het ware op scherp met alle zintuigen uit een gevoel van onveiligheid. Als er een gevoel van onveiligheid blijft zullen hun overlevingsmechanismes actief blijven ook nadat ze clean zijn geworden van het verslavingsmiddel.
Verslaving als laatste optie
Ik zeg altijd verslaving is de laatste optie. Vaak leven we al een leven lang in stress en is het lijden enorm. Daarom is het belangrijk het lichaam mee te nemen in de beweging van herstel. We kunnen clean worden op wilskracht. Maar als de lading van trauma achterblijft in het lichaam, blijft het mechanisme van dissociëren actief en zullen we niet blijvend kunnen herstellen van een verslaving. Brengen we het lichaam terug naar een ontspannen staat van zijn door de veiligheid te vergroten dan zullen overlevingsmechanismes afnemen en ontstaat er kwaliteit van leven.
Zo voelt degene met de verslavingsproblematiek diens lichaam en daardoor ook grenzen en vergroot hij of zij op die manier de draagkracht zodat de kans op een terugval vele malen kleiner wordt. Een ontspannen lichaam voelt zich veilig. Volgens mij is de veiligheid in het lichaam vergroten daarom de sleutel in deze complexe problematiek.
In deze podcast ga ik verder op dit onderwerp in.
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 18 oktober 2023***
Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.
