In Mexico noemen ze hen “abandonados”, de in de steek gelatenen – mensen die gevangen zitten, mishandeld en verwaarloosd worden binnen het psychiatrische systeem van het land. Andere woorden die gebruikt worden om hen te beschrijven zijn de olvidados (de vergetenen) en dejados de lado (de uitgestotenen). Mad in México zet zich in om deze mensen een kans te geven om hun stem te laten horen.
Door MIA-redactie – 7 maart 2022
Mad in México, dat in september vorig jaar (2021) werd gelanceerd, heeft als doel “los abandonados” gehoord te laten worden. Het doel is om hun stemmen te versterken, hen te empoweren, aan te moedigen – om het gesprek over geestelijke gezondheid te openen, om de deuren open te breken die de toegang afsluiten in psychiatrische, juridische, penitentiaire en academische ze het instellingen in het hele land én in Latijns-Amerika.
“We moeten daar tegen vechten – en deze instellingen laten weten dat ze niet van ons af kunnen komen,” zei Ilse Gutiérrez. “Als ze over waanzin willen praten… dan zullen ze het daar ook met ons over moeten hebben. Want wij maken daar deel van uit. Om ons kun je niet makkelijk heen. Wij zijn hier.”, aldus Ilse Gutiérrez.
Samen met drie andere collega’s van Mad in México: Oscar Frarum, Víctor Lizama, en Luis Arroyo Lynn, die voor de anderen vertaalde, nam Gutiérrez nam deel aan het Zoomgesprek. Alle vier zijn ze deelnemers aan de Mad Pride beweging van Mexico. Alle vier zijn ze ook lid – Gutiérrez en Lizama zijn oprichters – van het negenkoppige activistencollectief SinColectivo, dat Mad in México heeft opgericht als deelproject van een bredere campagne om onrechtvaardigheid te bestrijden en te pleiten voor rechten in alle systemen en onder alle bevolkingsgroepen. Het streven naar bevrijding van misbruikte en onderdrukte bevolkingsgroepen heeft een lange geschiedenis in Latijns-Amerika. Het werk van MIM en het overkoepelende collectief zet die geschiedenis voort.
“Historisch gezien is de groep van psychiatrische overlevenden onderdrukt – door de academische wereld, door de instellingen en zelfs door andere activisten,” zei Lizama. “Dus wij geloven dat, om dat te keren, we ons eerst van binnenuit moeten bevrijden – ons moeten openstellen voor de buitenwereld. En dit is het proces van ons open te stellen voor andere betogen, andere verhalen, andere ervaringen.” Of, zoals Arroyo Lynn het formuleerde: “Wij geloven dat niemand onderworpen mag worden aan geweld, dat niemand onderworpen mag worden aan onderdrukking….Wij verdienen het recht om vrij te zijn.”
“En daar vechten we dus voor”, zei Frarum.
Ieder heeft zijn eigen verhaal te vertellen. Frarum heeft ervaring met suïcidale gedachten, depressie en angsten, identificeerde zich geleidelijk aan als een persoon met psychosociale uitdagingen en werd uiteindelijk activist bij SinColectivo en Mad in México. Gutiérrez, die 12 jaar aan de psychiatrische medicijnen heeft gezeten met de diagnose schizoaffectieve stoornis, heeft zichzelf gedemedicaliseerd en is begonnen aan de zoektocht om madness (waanzin) “zichtbaar” te maken – het te omarmen en daarbij elk stigma te verwerpen. Lizama is zijn eigen weg gegaan en heeft zichzelf van de antipsychotica afgeholpen na jaren van medicatie, isolement en opsluiting in een instelling. Hij werkt nu voor de Mexicaanse mensenrechtenorganisatie Documenta, waar hij een team coördineert van justitiemedewerkers voor mensen met psychosociale en verstandelijke beperkingen.
Arroyo Lynn kwam tot het Mad-activisme als een bondgenoot, die eerst getuige was van het innerlijke functioneren van psychiatrische ziekenhuizen tijdens zijn opleiding als psycholoog: de slechte praktijken en mishandeling, de overmedicatie, de verschrikkingen van elektroshocks, het “compleet in de steek laten van de mensen die op die plaatsen leefden”. Uiteindelijk realiseerde hij zich “de schijnvertoning die de geestelijke gezondheidszorg is, de farce die de instellingen zijn, de kolder die de diagnoses en de medicatie zijn en het machtsmisbruik dat binnen die muren bestaat”.
Het systeem van geestelijke gezondheidszorg in Mexico is een berucht systeem dat overbelast is en een geschiedenis van misbruik en verwaarlozing heeft. In 2010 bracht Disability Rights International “Abandoned and Disappeared” uit, een rapport van 94 pagina’s met details over de wanpraktijken die volwassenen en kinderen in inrichtingen in het hele land moesten doorstaan. In 2015 kwamen er twee vervolgrapporten uit: Een over “marteling, mensenhandel en afzondering” van kinderen, vooral die met een handicap (México City heeft sindsdien dwangmiddelen en kooien verboden); de andere over het misbruik en de ontkenning van seksuele en voortplantingsrechten onder vrouwen met psychosociale handicaps.
Het probleem, aldus de medewerkers van Mad in México, is het gebrek aan een echte dialoog – of aan de erkenning binnen instellingen en de academische wereld dat mensen die het slachtoffer zijn van dergelijk misbruik, gehoord moeten worden. Zoals de MIA-filiaal uitlegt op haar pagina “Over ons“: “Onze prioriteit is ruimte te maken voor de ervaringen en kennis van hen die de effecten van de ‘geestelijke gezondheidszorgcultuur’ en de dominante zorgmodellen direct hebben ervaren.” Professionals worden niet uitgesloten van de dialoog, maar ze moeten datzelfde, kritische perspectief op de psychiatrie en het huidige medische paradigma hanteren met hetzelfde respect voor de mensenrechten.
Het beslissende moment in de ontstaansgeschiedenis van MIM was het moment, in juni vorig jaar, waarop de website die voorheen bekend stond als Mad in America Hispanohablante, Mad In (S)pain werd. Arroyo Lynn en zijn collega’s zagen een leemte in de berichtgeving over Latijns-Amerika en besloten die op te vullen. Na een gesprek met Mad in America besloten ze zich eerst op México te richten, en van daaruit samenwerkingen aan te gaan met andere landen.
Dat is nog maar zes maanden geleden. De website, die zonder financiering en op de inzet van vrijwilligers tot stand is gekomen, staat nu al vol met inhoud, waaronder vertaalde artikelen van Mad in America; materiaal dat van andere platforms is overgenomen; en originele, persoonlijke verslagen van mensen met doorleefde ervaringen. In de sectie Getuigenissen beschrijft een schrijver zijn worsteling met angst; een ander beschrijft haar afgrijselijke nachtmerrie door benzodiazepines.
Het idee, zegt Arroyo Lynn, is om “een stem te geven aan deze mensen die nooit een stem hebben gehad”. Dat is de fundamentele missie van SinColectivo en, bij uitbreiding, van Mad in México: “Dat mensen die leven met al die strijd, al die discriminatie, een kans krijgen om hun stem te laten horen. Want wie anders weet het beter dan de mensen die het hebben meegemaakt?” Hij noemt dit “de kennis van het volk”, en de verspreiding ervan – vanuit een breed toegankelijk platform buiten de academische wereld – is het belangrijkste doel van de vereniging voor de toekomst.
Die missie kan worden opgesplitst in een prioriteitenlijst met gerelateerde doelstellingen. De eerste: het platform verstevigen en uitbreiden. Arroyo Lynn wil dat de site een groter bereik krijgt; hij wil dat het serieus genomen wordt als een bron voor kritische zienswijzen; hij wil dat studenten die geestelijke gezondheid studeren het aangrijpen, dat mensen erop vertrouwen, als “een primaire bron van informatie”. Ten tweede: “Een gemeenschap opbouwen – niet alleen in Mexico, maar ook in Zuid- en Latijns-Amerika”, grenzen opheffen en een “gedekoloniseerd denken over geestelijke gezondheid” creëren.
Zijn collega’s en medewerkers spraken soortgelijke hoop uit. Frarum ziet het filiaal binnen de Hispanohablante gemeenschap opkomen als “een soort bibliotheek, of archief” dat voor iedereen toegankelijk is – niet alleen voor bevoorrechte individuen binnen de academische wereld. Gutiérrez sloot zich hierbij aan en benadrukte de noodzaak om “te vechten tegen de elite” en de instellingen die aanwezige informatie afsluiten voor buitenstaanders.
De toegang moet in beide richtingen wijd open zijn, zeggen ze. Het doel is niet alleen om kennis te delen met iedereen, maar om kennis te vergaren van iedereen. Dit geldt in het bijzonder voor de mensen die, in de woorden van Lizama, “de werking van het geestelijke gezondheidssysteem aan den lijve hebben ondervonden. Want dat is de enige manier waarop we het systeem kunnen veranderen.” Uiteindelijk, zei hij, kan en moet hun inbreng invloed hebben op de geestelijke gezondheidszorg, het onderwijssysteem, het rechtssysteem, het strafrechtsysteem, op alles.
Hoewel de site nog maar net gelanceerd is, zijn er al eerste tekenen van impact. Sommige van de eerste reacties waren: “We zouden zoiets in Peru moeten hebben, we zouden zoiets in Argentinië moeten hebben,” zei Arroyo Lynn. Maar we zien het ook aan de getuigenissen en e-mails die worden ontvangen van mensen die hun verhaal willen delen of willen samenwerken.
Lezers herkennen zichzelf in de inhoud van Mad in México, zei hij, en ze reageren erop. Tijdens een recente vertoning van de documentaire Medicating Normal spraken deelnemers na afloop over hun eigen leven en de beslissing om eindelijk van hun psychiatrische medicijnen af te stappen. Arroyo Lynn en zijn collega’s bij MIM hopen meer van zulke mensen te bereiken en na verloop van tijd een ondersteunend netwerk op te bouwen dat een echte gemeenschap wordt.
“We hebben nog een hoop werk te doen,” zei Lizama. “Maar op dit moment denk ik dat we een geweldige start hebben gemaakt – en we beginnen de manieren te vinden waarop we willen werken. We beginnen onze eigen missie te vinden.”
***Gepubliceerd op Mad in America, 7 maart 2022. Vertaald en bewerkt door MitN***
MIA redactie: Gedurende 10 weken werd steeds een profiel gepubliceerd van één van de Mad in America-afdelingen. Deze afdelingen zijn onderling verenigd in het “Mad in the World-netwerk”.