Wil je thee of koffie? Wat heeft deze vraag met grensoverschrijdend gedrag, sociale onveiligheid en PTSS te maken? Meer dan je op het eerste gezicht wellicht zou vermoeden. De vraag “Wil je thee of koffie?” geeft namelijk op een ongelooflijk onschuldige en tegelijkertijd indringende manier de verhaallijn weer van “toestemming” tussen personen, zoals uit deze blog blijkt.
Door Johan Reinhoudt – 25 mei 2022
Er is de afgelopen tijd heel veel aandacht gegeven aan grensoverschrijdend gedrag. Hierbij zijn naar mijn bescheiden mening vele, onvoldoende heldere en eenzijdige discussies gevoerd, die door gebrek aan bruikbare informatie snel overgegaan zijn in de ‘waan van de dag’ – en dus terug naar zoals het altijd is geweest.
Kan het zo simpel zijn om vanuit een heldere, informatieve en educatieve benadering, de vraag “Wil je thee of koffie?”, te verbinden met dit o zo belangrijke onderwerp? Ik denk van wel en ik wil je graag in dit artikel meenemen waarom ik dit vind – geïllustreerd door een hele bijzondere geanimeerde video – een video waarin “toestemming” superduidelijk uitgelegd wordt.
«Een “ja” van gisteren betekent niet automatisch een “ja” voor vandaag»
Voortdurende toestemming bestaat niet
Toestemming dient gegeven te worden en iedere keer weer opnieuw. Je moet het dus ontvangen en er bestaat niet zoiets als “voortdurende toestemming” – ook niet wanneer je een relatie hebt met iemand. Veronderstellen dat er toestemming is gegeven, is zeer ongepast en loopt uit op de consequenties die ik verder in dit artikel beschrijf. De uitwerkingen die ik in de praktijk zie van ongewenst (lichamelijk) grensoverschrijdend gedrag zijn zeer verstrekkend – er is nu bekend dat de meerderheid van hen die te maken hebben gehad met ongewenst lichamelijk grensoverschrijdend gedrag, al na een week Posttraumatische Stress Verschijnselen (PTSS) heeft. Voor de meesten van ons lijkt dit onvoorstelbaar.
Meer vrouwen dan mannen
Voor alle duidelijkheid het gaat hier om ongewenst (lichamelijk) grensoverschrijdend gedrag bij zowel vrouwen als mannen, waarbij de kanttekening gemaakt dient te worden dat volgens stichting Slachtofferhulp, het in zo’n 90% van de zedenmisdrijven om vrouwelijke slachtoffers gaat.
Sommigen vinden het nodig om publiek discussie te voeren over het voor hen grote onderscheid tussen “misbruik” en “grensoverschrijdend gedrag” – ik vind dit vanuit mijn professioneel perspectief niet waardevol.
«Misbruik blijft misbruik»
Misbruik is namelijk elke vorm van buitensporig gedrag – buitensporig dan wel, zoals ervaren wordt door degene die onderworpen wordt aan het (ongewenste) buitensporige gedrag. Of iets misbruik is, is dus geen zaak van interpretatie door degene die het grensoverschrijdend en buitensporige gedrag onderneemt. Want, laten we wel zijn, wanneer iemand “Wil je thee of koffie?” beantwoordt met een duidelijk “nee”, dan bestaat er toch geen misverstand? Wanneer men net doet alsof men het antwoord niet heeft gehoord, dan slaat de persoonlijke aandacht en gezelligheid plotseling om in dwang en drang, maar vooral ook in sociale onveiligheid. Door geen gehoor te geven aan de wens van de persoon, is het dus net alsof we onder dwang, thee of koffie in iemands mond gaan gieten – terwijl men duidelijk heeft aangegeven dit niet te willen.
Dit zouden we toch ook nooit doen?
Nee, natuurlijk niet. Dit is echter precies hetzelfde, als doorgaan met datgene wat iemand anders als (ongewenst) grensoverschrijdend-gedrag interpreteert.
«Een relatie behoort juíst een plek te zijn van liefde, wederzijds respect en vrijheid –
hier horen geen dwang en ongewenste activiteiten bij»
Wel of geen duidelijke toestemming?
Wellicht is deze korte opsomming handig om in je gedachten te houden, wanneer het om toestemming gaat:
- De persoon die fysieke of niet-fysieke aanraking en/of intieme en seksuele handelingen wil en dus start, is verantwoordelijk voor het verkrijgen van toestemming van de ander.
- Vraag je altijd af of de ander wel in staat is om toestemming te geven – zo niet, dan is er dus geen keuze en dus ook geen toestemming. Dit kan bijvoorbeeld zijn wanneer de ander slaapt, wanneer iemand sterk beïnvloed wordt door alcohol (dronken is), recreatieve drugs en/of medicijnen gebruikt heeft en bij psychisch onvermogen.
- Toestemming moet je steeds weer opnieuw toetsen, door je bewust te zijn van de lichaamstaal van de ander en nadrukkelijk naar toestemming te vragen. Met andere woorden je kunt er dus niet vanuit gaan dat een bepaalde gezichtsuitdrukking en houding ook echt toestemming voor bijvoorbeeld aanraking is.
- Toestemming is geen recht (bv. vanwege een relatie met iemand) en je moet telkens opnieuw weer toestemming krijgen – iedere keer dus wanneer er opnieuw met fysieke of niet-fysieke aanraking en/of intieme seksuele handelingen gestart wordt.
- De vraag: “vind je het goed dat ik dit doe?” is een buitengewone belangrijke en waardevolle vraag – deze vraag dient dan ook steeds herhaald te worden.
- Wanneer er iets van ongemak blijkt uit de gezichtsuitdrukking, of door wat de ander zegt, of door iemands afwerende lichaamshouding – stop dan meteen. Er is dus geen toestemming (meer)!
- Het uitblijven van een helder antwoord op de vraag “vind je het goed dat ik je aanraak?” is een duidelijk “nee” en dit geeft aan dat er geen toestemming (meer) is. Alleen wanneer iemand helder en bevestigend en uit vrije wil “ja” antwoord, is er dus toestemming.
- Bij twijfel over toestemming dient men altijd te “stoppen” met handelingen – twijfel zonder toetsing is een duidelijk “nee”.
Bijzondere video
Ondanks alles, blijken er helaas nogal wat mensen te zijn die op een of andere manier blijven twijfelen over wat toestemming nou eigenlijk echt betekend? Na deze video ga ik ervan uit dat iedere vorm van twijfel bij je is weggenomen. Ik denk dat deze bijzondere video verplicht materiaal zou moeten worden op scholen en verder gebruikt zou moeten worden als onderdeel van bredere informatievoorziening en voorlichting over dit belangrijke onderwerp.
Narcist – narcistische persoonlijkheid
Velen die in deze context met ongewenst (lichamelijk) grensoverschrijdend-gedrag te maken krijgen, worden blootgesteld aan een narcistische persoonlijkheid – vaak afgekort als narcist. De narcistische persoonlijkheid kenmerkt wreedheid, dwingende controle en manipulatief liegen. Wanneer iemand die (langdurig) aan de narcist blootgesteld wordt, ook nog eens hooggevoelig (HSP) is, ontstaat er een proces van ziekelijke versmelting van de ervaringen – ervaringen die op traumatische wijze tot Posttraumatische Stress Verschijnselen (PTSS) leiden.
«We spreken hier de hele tijd over grensoverschrijding en dus over grenzen, maar voor alle duidelijkheid, iemand met een narcistische persoonlijkheid accepteert geen grenzen – van anderen»
Dit is ook een van de redenen dat ik zeer vaak mensen in de praktijk zie die voorheen blootgesteld zijn geweest aan een narcist. Dit kan een vader en/of moeder, grootvader en/of grootmoeder, zoon, dochter, partner, ex-partner, collega of bijvoorbeeld een leidinggevende zijn. Soms hebben zij zelfs meerdere van dit ‘type’ relaties achter elkaar gehad – telkens vanuit de hunkering naar niet eerder ontvangen liefde en aandacht, op zoek naar de beantwoording hiervan.
«Wat nu, in al die situaties waar ondanks een overduidelijk “nee” men toch gewoon doorging met waarvoor men geen toestemming werd gegeven? Wat nu, als men de vraag überhaupt nooit gesteld heeft?»
De interne uitwerking van trauma’s die voortkomen uit de blootstelling van herhaaldelijk ongewenst grensoverschrijdend-gedrag, zorgt voor een nesteling en latere dagelijkse woekering van een sterke mate van onrust die continu verergert – vermijden van de persoon door afstand te nemen, door te verhuizen, door van baan te veranderen – lost helaas niets op. De systemisch ontstane Posttraumatische Stress Verschijnselen neemt men met zich mee.
Ook al heeft iemand de verstrekkende negatieve gevolgen ervaren van (herhaaldelijk en soms zelfs langdurig) ongewenst (lichamelijk) grensoverschrijdend-gedrag en lijkt er geen uitweg meer, er bestaat wel degelijk een mogelijkheid om hiervan effectief, integraal en holistisch te helen.
Op deze manier kan men weer verder kan leven met een goede kwaliteit van leven – een leven waar zelfs plek ontstaat voor een gezonde relatie – een relatie waar gelijkwaardigheid en liefde kan bestaan omdat men het originele Zelf teruggevonden heeft.
***Blog verscheen eerder op PTSS voorbij, 9 mei 2022***
