Situationeel partnergeweld herkennen

Deze blog maakt onderdeel uit van een tweewekelijkse blogserie over huiselijk geweld door overlever, ervaringsdeskundige en professional Anoeska Dam.

Door Anoeska Dam – 22  maart 2024

In de vorige blog beschreef ik hoe huiselijk geweld op te delen is in vijf vormen te weten lichamelijk geweld, psychisch geweld, seksueel geweld, financiële uitbuiting en dierenmishandeling.

In de komende blogs zal ik stilstaan bij de soorten van huiselijk geweld. Deze zijn als volgt in te delen:

• Partnergeweld
• Kindermishandeling
• Oudermishandeling
• Ouderenmishandeling
• Eergerelateerd geweld
• Ex-partnergeweld

De eerste soort, partnergeweld, is te verdelen in twee categorieën, te weten situationeel partner geweld en intiem terreur. Deze blog gaat dieper in op situationeel partnergeweld. (Waar man en vrouw staat, lees zo nodig andere partnerrelaties zoals man/man, vrouw/vrouw, relaties met of tussen non-binaire mensen etc.).

Situationeel partnergeweld; met de rug tegen de muur

Deze categorie kent een waaier aan situaties en momenten of omstandigheden waarop huiselijk geweld kan ontstaan. Het geweld vindt over en weer plaats of wordt versterkt door beide partners. Bijvoorbeeld bij stress of verhitte discussies. Er hoeft geen herhalend patroon te ontstaan. Echter kunnen er wel terugkerende situaties zijn door bijvoorbeeld verslavingsproblematiek en/of bij medicatiegebruik, ontbreken van agressieregulatie en het missen van communicatieve vaardigheden of het niet goed kunnen doseren van conflicten.

De basis kan onmacht zijn, verschillende stressfactoren, verlies van grip op het eigen gevoel en de eigen emoties. Het is altijd te herleiden naar een specifieke situatie waar het geweld begon of waar het geweld escaleert. Er zijn in dit soort situaties meer mogelijkheden tot reflectie en het hierover samen in gesprek kunnen gaan. Het geweld wordt over het algemeen eerder toegegeven, afhankelijk tot hoever interne schuld en schaamte meespeelt, hoever de veroordeling van de omgeving gaat en of er passende hulp ingezet wordt. Hoewel er niet per se sprake is van macht, controle en zeggenschap van de een naar de ander, kent het geweld gradaties en kan situationeel partnergeweld, bij niet tijdig ingrijpen, uitdraaien op (poging tot) moord. De oorzaak en ernst van het geweld verschilt per koppel en de duur van patronen. Hoe langer een situatie voortduurt, hoe meer angst er kan ontstaan dat partners elkaar kwijt raken in de communicatie. Dat kan nieuwe patronen creëren van escalatie die worden afgewisseld met het (in extreme vormen) goed willen maken. Partners hebben beiden het gevoel met de rug tegen de muur staan.

Hoe situationeel partnergeweld tot uiting komt

Situationeel partnergeweld is onder te verdelen in drie subcategorieën:

1. Veelvoorkomend partnergeweld
2. Gewelddadig verzet
3. Wederzijds gewelddadige controle

1. Veelvoorkomend partnergeweld

Beide partners gebruiken geweld, vaak zonder escalatie en zonder macht of controle te bereiken.

Voorbeeld: Een vrouw blijft de grenzen van de man opzoeken of doet een dusdanig beroep op de man dat het hem irriteert. De man probeert grenzen aan te geven of rustmomenten in te bouwen en de vrouw begint hierop de man steeds meer te claimen. De man kan uiteindelijk uithalen door een klap in het gezicht van de vrouw te geven, door haar weg te duwen of door tegen haar te gaan schreeuwen. De stress loopt bij zowel de man als de vrouw op en samen kunnen ze in een patroon komen dat uitloopt op herhalend geweld. Vaak komt dit voor bij stellen waarbij de vrouw een geestelijke stoornis heeft of een jeugdtrauma niet goed heeft verwerkt. Hierdoor is de vrouw bang om verlaten te worden of heeft de vrouw het gevoel niet begrepen en gesteund te worden.

Bij een man kan door een jeugdtrauma tevens patronen van huiselijk geweld ontstaan. De man heeft dit trauma via zijn copingstrategie goed weten te handelen en weten te parkeren. In de relatie kan er een trigger worden geraakt, waardoor het copingmechanisme niet meer werkt of averechts werkt. Bijvoorbeeld bij de geboorte van een kind en het beroep dat de vrouw daarbij op de man doet. Voor de man is dit een verwarrende periode, waarin hij zijn emoties probeert weg te duwen door harder te werken, meer van huis te zijn, zich af te sluiten in het contact of een drugs- of alcoholverslaving te ontwikkelen. De vrouw begint haar grenzen aan te geven, een steeds groter beroep op de man te doen, begint de man vaker kritiek te geven en betrekt de omgeving erbij. Uiteindelijk triggert bij de man, bij de vrouw of bij beiden de situatie waarna geweld ontstaat. In deze situaties zie je bij het niet tijdig ingrijpen het geweld forser en erger worden. Dit kan uitlopen op momenten dat de man in een waas de vrouw aanvalt en haar kan proberen te vermoorden. Het gedrag van de vrouw is een rode lap voor de man.

2. Gewelddadig verzet

Er breekt iets bij het slachtoffer waardoor deze zich met geweld verzet tegen de agressie. Ook hier speelt geen macht of controle mee.

Voorbeeld: De man raakt zijn baan kwijt en begint steeds meer een beroep te doen op het inkomen van de vrouw. Zo kan de man zijn eigen hobby’s blijven uitvoeren terwijl de vrouw dient in te leveren op haar eigen keuzes in bijvoorbeeld het kopen van verzorgingsproducten. Als een vrouw dit bespreekbaar wil maken, kan de man dwingend worden of uit het contact stappen. De vrouw accepteert het niet meer en schreeuwt tegen de man dat dit moet stoppen. Zij slaat hem in haar frustratie meerdere keren. Op het moment dat de man zijn baan terug heeft, kan de man spijt voelen en de vrouw het bedrag terugbetalen en de situatie bespreekbaar maken.

3. Wederzijds gewelddadige controle

In deze vorm gebruiken beide partners geweld om controle uit te oefenen op elkaar.

Voorbeeld: Een vrouw zet seks in als wapen om de man te laten doen wat zij wilt. Als hij niet aan haar eisen voldoet, kan zij seks weigeren. Bij de man kan iets gaan knappen tijdens ruzie en discussies, waardoor hij op bepaalde momenten de vrouw tegen haar wil in dwingt om seks te hebben. Gedwongen seks kan tevens ingezet worden in periodes van stress of bij het verliezen van overzicht over het dagelijks leven. Seks is dan een manier van ontladen. Zowel een man als een vrouw kan slachtoffer worden van deze vorm van huiselijk geweld en ze kunnen beiden het patroon op momenten laten ontstaan.

Situationeel partnergeweld herkennen

Er zijn een aantal specifieke kenmerken waaruit je kunt opmaken dat er sprake is van situationeel partnergeweld:

• Het geweld vindt tussen beide partners plaats. Ze hebben allebei een aandeel en daarin beïnvloeden ze elkaar.
• Ze zijn zich niet altijd bewust van het eigen aandeel. In de beginfase kunnen ze elkaar de schuld geven.
• Ze zijn bereidt om hieraan te willen werken en kunnen uiteindelijk reflecteren op hun eigen aandeel in het geweldspatroon.
• Er speelt aan beide kanten frustratie. Dit kan zowel bij de man als bij de vrouw bij herhaling uitlopen op angst, schuld en schaamte. Beide partners willen dit niet en zoeken manieren om het te stoppen.
• Zowel de man als de vrouw zijn pleger en slachtoffer, ze versterken het negatieve in elkaar.
• Het heeft te maken met een situatie. Bijvoorbeeld de opvoeding van een kind (met ziekte en/of beperking), een samengesteld gezin (als het gaat om contact met een ex-partner), bij conflicten in de familie waar niet goed over gesproken kan worden, over een stressvolle periode, over problemen op financieel gebied.
• Situationeel partnergeweld kan uit zichzelf weer stoppen. Bijvoorbeeld omdat het kind met een beperking elders wordt opgevangen, omdat de schulden zijn afbetaald, doordat er werk is gevonden, doordat er een vorm van ontspanning is gekomen of doordat de man en vrouw een manier hebben gevonden om met elkaar de situatie te bespreken.
• Het gaat tussen de partners niet over het uitoefenen van macht over de ander (al kan dit wel zo ervaren worden).
• Beide partners behouden hun eigen leven en worden niet aangetast op andere levensgebieden, in hun eigen manier van denken of in het contact met anderen.
• Als over het geweld wordt gesproken met derden zit er niet per se een consequentie aan. Er kan wel meer schaamte en een stroevere communicatie ontstaan.
• Het geweld kan eenmalig plaatsvinden of het kan zich herhalen. Er ontstaat dan een patroon. Welk patroon dat kun je ontdekken als je luistert naar wanneer en waardoor het geweld plaatsvond. Het is altijd gebonden aan een moment/situatie.
• De partner kan het geweldspatroon versterken door de manier van reageren, maar hoeft niet per se schuld te hebben aan het ontstaan. Wat deze partner vaak nodig heeft zijn tools om met de situatie te kunnen omgaan om zo de andere partner beter te begrijpen.
• Om het geweld te onderscheiden van intiem terreur is het uitvragen van de start van een relatie een belangrijke grond. De relaties waarin situationeel geweld speelt, ontstaan op basis van wederzijds goedvinden en in goed overleg worden er belangrijke keuzes gemaakt zoals het gaan samenwonen, het gaan trouwen en het krijgen van kinderen. Partners voelen zich niet onder druk gezet en een relatie wordt over het algemeen stabiel opgebouwd.
• Ook na scheiding dienen patronen besproken en verbroken te worden, zodat het geweld stopt.

Om situationeel partnergeweld te kunnen aanpakken zijn er meerdere mogelijkheden. De belangrijkste zijn relatietherapieën, methodieken, inzet van ervaringsdeskundigen en meerzijdige partijdigheid. In de komende vier blogs zal ik deze mogelijkheden verder uitwerken.

***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 22 maart 2024***

Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.

Hulpbronnen:

• Heb je direct hulp nodig of verkeer je in een acuut onveilige situatie? Bel dan 112.
• Heb je te maken gehad met seksuele intimidatie, misbruik, geweld, aanranding of verkrachting? De hulplijn ‘Verbreek de stilte’ van Slachtofferhulp Nederland bied je emotionele, juridische en praktische ondersteuning: 0900 9999 001 
• Heb je een ongewenste seksuele ervaring online of offline meegemaakt, heb je hulp nodig of zit je met vragen? Het Centrum Seksueel Geweld biedt professionele hulp en is bereikbaar op 0800 0188
• Zoek je advies of ondersteuning? Maak je je zorgen om je eigen veiligheid of die van een ander? Veilig Thuis is 24/7 bereikbaar op 0800 2000
• Wil je anoniem praten over waar je mee zit? De Luisterlijn is 24/7 te bereiken op 088 0767 000