Laten we voorop stellen dat het voor beide partijen pijnlijk is om vast te zitten in een disfunctionele relatie. Al zegt men vaak dat je daders en slachtoffers hebt, eigenlijk zijn beiden slachtoffer. Pijn maakt pijn. Slachtoffers kunnen daders worden.
Door Nicky Timmermans – 1 april 2024
Neem nou de relatie met de narcistische persoonlijkheid, het internet staat vol met wat voor verschrikkelijke mensen dit zijn die hun omgeving kapot maken met hun controlerende en manipulatieve gedrag. Wat ik zelden terug zie, is enige compassie voor de kwetsbaarheid van de narcistische persoonlijkheid. Zijn/haar daden komen namelijk altijd voort vanuit een diepe kwetsbaarheid waar vrijwel nooit bij stilgestaan wordt. Deze mensen kampen vaak met een extreme vorm van verlatingsangst, wat maakt dat hun controlerende gedrag extreme vormen aanneemt in relaties, maar ook vaak als de partner uit nood besluit weg te gaan. Zij worden vaak gezien als mensen die hun omgeving domineren en onder controle proberen te houden. Wat vaak niet benoemd wordt, is dat zij bang zijn, doodsbang, om dat te verliezen waar zij van houden. Of liever gezegd, wat zij geclaimd hebben om zichzelf completer te voelen vanuit een stuk ontbrekende eigen identiteit, ontstaan door trauma. Naar mijn zienswijze is de narcistische persoonlijkheid ernstig getraumatiseerd vanuit vroegkinderlijk trauma. Dit betekent opgegroeid in een omgeving waar ouders weinig tot geen emotionele veiligheid hebben kunnen bieden door eigen traumatisering.
Als je in een relatie terecht komt met een narcistische persoonlijkheid of opgroeit in deze dynamiek, word je slachtoffer van een roofdier, dat is een feit. Maar is de hoofdvraag waar het om gaat niet eerder: Wat maakt dat je blijft tot er niets anders meer kan dan weggaan? Is het dat de ander macht over je blijft houden? Maar wat maakt dan dat je grenzen niet aankomen en dat de ander maar over jouw grenzen blijft gaan? Je kunt dit volledig buiten jezelf zoeken, de ander controleert en domineert je immers, of heb jij misschien zelf moeite met grenzen aangeven en bewaken waardoor jouw signalen niet duidelijk zijn naar de ander? Ben je eigenlijk zelf wel consistent in jouw beweegredenen? Het rechtvaardigt het gedrag van de narcistische persoonlijkheid natuurlijk niet, die gek wordt van zijn eigen tegenstrijdigheid door de ander op afstand te houden en tegelijkertijd dichtbij te willen hebben. Een Mindfuck, als je het mij vraagt. Ook ik ben slachtoffer van deze dynamiek in mijn gezin van herkomst.
Wanneer je de moed hebt verzameld om weg te gaan uit dit web kom je vaak bij je eigen leegte en negatieve zelfbeeld aan. Angst voor afwijzing is vaak een diepe wond waardoor je blijft in een situatie die niet gezond is voor jezelf. Degenen met de narcistische trekken worden gek van onrust wanneer hun prooi het nest heeft verlaten en zullen er alles aan doen je terug te trekken door je te domineren, controleren en vast te houden. Zij worden gedreven vanuit hun eigen verlatingsangst en proberen op deze manier grip te houden op de situatie vanuit een diepe eigen kwetsbaarheid in onveiligheid. Met hun onveiligheid maken ze hun omgeving onveilig en doen zij anderen pijn. Het zijn roofdieren die wild om zich heen slaan als hun prooi ontsnapt.
Gehavend door de klauwen die bruut in je rug gezet werden blijf je achter, verstikt en verstrikt. Deze dynamiek zie je terug in een kluwengezin; een gezin waar een of beide ouders kampen met extreme vormen van hechtingsproblematiek vanuit trauma met de daaruit voorvloeiende overlevingsstrategieën. Het gevolg loopt uiteen van milde tot ernstige psychische problemen waar zogenaamde KOPP-kinderen uit voortvloeien. Verbinding is een levensbehoefte. Een gebrek aan verbinding kan de geest ernstig verstoren, waarbij angst tot waanzin kan leiden.
Wanneer je opgroeit in zo’n systeem zul je later in je leven eerder terechtkomen in relaties met dezelfde dynamiek als het systeem waar je vandaan komt. Je trekt een zelfde soort partner aan die er een soort van zelfde hechtingstijl op nahoudt om deze verstrikkende, verstikkende dynamiek voort te zetten. Angst om verlaten te worden is altijd de kern in deze dynamieken. De uitingsvormen van deze wond zijn alleen verschillend.
Daarom worden de empathische persoonlijkheid en de narcistische persoonlijkheid vaak tot elkaar aangetrokken. Zij vinden in elkaar een partner met een zelfde verwonding maar een andere overlevingsstrategie. Zij bewegen allebei vanuit dezelfde wond, sterker nog, zij versterken deze wond in elkaar. Dit maakt dat zij elkaars dynamieken op een destructieve wijze in stand houden. Elke poging die de empathische persoonlijkheid doet tot verbinding, wat vaak voortkomt uit verlatingsangst, maakt dat de narcistische persoonlijkheid de touwtjes nog strakker aantrekt door een beweging vanuit bindingsangst. Zo houden zij elkaars pijn in stand. De empathische persoonlijkheid overvraagt als het ware de narcistische persoonlijkheid door iets te willen dat die niet kan leveren. De empathische persoonlijkheid wordt zodoende een bedreiging voor de narcistische persoonlijkheid of, zeg liever, de persoon met het hoogste kaliber bindinsgangst op deze aarde. Elke beweging tot echte verbinding doet pijn. Om die reden houdt de narcistische persoonlijkheid zijn of haar prooi angstvallig onder controle. Hij of zij kan niet met en niet zonder; bindingsangst en verlatingsangst tegelijkertijd, in het zelfde moment. Dit zorgt voor tegenstrijdigheid, iets wat mensen met bindingsangst zeker zullen herkennen. De narcistische persoonlijkheid controleert en domineert de empathische persoonlijkheid net zolang tot die niet meer beweegt en volledig verstrikt zit in het web van angst van de ander, waar die langzaam verteert in het eigen lijden. Zo blijf de empathische persoonlijkheid waar die is en zal de narcistische persoonlijkheid niet verlaten worden, noch zal die een poging doen om te verbinden. Zo stopt de pijn in henzelf. Het is een trieste dynamiek waarin je, naar mijn zienswijze, alleen slachtoffers ziet.
Liefde doet pijn. Dit is vaak een diepe overtuiging en een pijnlijke waarheid voor hen die kampen met deze problematiek. In het hart waar we liefde voelen, zit ook de verwonding vanuit vroegkinderlijk trauma. Het is een pijnlijk vicieuze cirkel om in vast te zitten samen in een relatie. Het is een zeer destructieve bindingswijze waarin beiden elkaar zieker maken in plaats van gezonder. Beiden kunnen niet de veiligheid waarborgen om samen een gezonde verbinding tot stand te brengen. We hebben het hier dan ook over een onvermogen van beide kanten.
De pijnlijke waarheid is echter dat de empathische persoonlijkheid de klappen opvangt, omdat hij of zij te zacht is om het te winnen van een roofdier. De empathische persoonlijkheid is als het hert dat alert is op zijn omgeving, zacht en liefdevol, maar bang. En de narcistische persoonlijkheid is als de tijger die uithaalt, nog voor die zelf aangevallen wordt. Zij bewegen echter allebei vanuit angst, wat maakt dat er veel onveiligheid aan de orde is. Je kunt nagaan dat dit een erg onveilige dynamiek voor kinderen is om in op te groeien. Vandaar dat mijn eigen opgroeien heeft geleid tot complexe PTSS.
Wat er gebeurt wanneer de empathische persoonlijkheid zich losgerukt heeft uit het systeem, is dat vaak alle pijlen gericht worden op de narcistische persoonlijkheid die pijn heeft berokkend. Hiermee gaat de empathische persoonlijkheid wederom extern op zoek naar het opheffen van diens pijn en blijft vaak alsnog interne zelfheling en herstel uit. Wat er vaak gebeurt is dat hij of zij onbewust toch nog vervalt in please-gedrag richting de narcistische persoonlijkheid. De narcistische persoonlijkheid is slinks en sluw en heeft vele manieren om het gewenste te krijgen om diens systeem completer en heler te maken omdat hij of zij een grote leegte in zichzelf draagt die onverdraaglijk voelt.
De narcistische persoonlijkheid wil jou, als empathische persoonlijkheid, hebben om gevoelens en emoties op te projecteren om zichzelf te kunnen ontladen en zal jou verantwoordelijk maken voor eigen pijn vanuit een eigen negatief zelfbeeld en een gebrek aan zelfreflectie door een eigen onbekende identiteit. Zij voelen de grens niet tussen hen en jou. Jij wordt beschouwd als een deel van hen en wordt op die manier geclaimd. Daardoor voelen zij zich completer. Je gelooft diep van binnen, vanuit een eigen negatief zelfbeeld, dat je geen beter leven verdient en gaat terug of blijft. Dit lijdt tot een ongelukkig leven. Wanneer je niet opstaat in zulke systemen, zal er weinig van jezelf over blijven, weet ik, uit eigen ervaring. Je fungeert als afweerscherm, als boksbal en als prullenbak. Wat maakt dat wanneer je uit een dergelijke relatie ontsnapt, je onzeker en tot op de grond toe afgebrand achterblijft.
In dit soort relaties kun je gevoelens niet delen of ventileren omdat alles teruggekaatst wordt nog voor het binnen komt bij de ander, een sterk afweermechanisme vanuit bindingsangst. Er vallen harde woorden, overheerst door onzekerheid en afwijzing. Er wordt gedomineerd, gecontroleerd en wanneer zij jou niet onder controle krijgen, zal er wellicht fysiek geweld aan de pas komen, iets wat je vaak maar niet altijd terugziet in dit soort relaties.
Mensen met een narcistische persoonlijkheid zijn bang, doodsbang, vanuit een diepe angst om afgewezen te worden. Daarom wijzen zij jou af nog voor je hen af kunt wijzen. En als je gaat, trek je deze wond open en gaan zij bewegen vanuit hun diepste pijn, vanuit waanzin. De wanhoop van de ander, die je als empathische persoonlijkheid voelt, maakt dat je blijft, want je kent deze pijn maar al te goed. Deze codependentie (codependancy) zien we vaak aan voor liefde maar is in werkelijkheid een wederzijdse destructieve afhankelijkheid. De diepe angst om verlaten te worden zal er altijd toe lijden dat deze angst werkelijkheid wordt op een bepaald punt in je leven. Je voelt de doodsangst van de ander en je bent als de dood om te gaan. Schuld en schaamte wordt op jou geprojecteerd waardoor je vastgezet wordt in dit systeem. Zij zullen haarfijn inhaken op jouw angst voor afwijzing als jij in de startblokken staat om te gaan. Het vergt veel eigen moed en kracht om uit deze dynamieken te stappen en ontsnappen en te gaan werken aan jouw eigen pijn zodat jouw grenzen daadwerkelijk voelbaar worden voor jezelf en de ander.
Vaak schuilt er een diepgeworteld negatief zelfbeeld onder deze dynamieken door vroegkinderlijk trauma waarin je jezelf als kind al afgewezen hebt om te kunnen overleven in een systeem waarin je niet dat kreeg wat je nodig had. Een kind zal altijd eerst zichzelf afwijzen omdat het afhankelijk is van de ouders. Dit gebeurt vaak al op jonge leeftijd. Vanuit hier ontstaan destructieve copingmechanismen om te dealen met de pijn van de daadwerkelijke afwijzing. Ironisch genoeg zorgen deze dynamieken ervoor dat je juist partners aantrekt met eenzelfde soort dynamiek, wat nou juist je lijden uitvergroot of mee in stand houdt.
Ik noem het dan ook een ziekmakende cirkel van bindingsangst en verlatingsangst. Werk je niet aan jouw eigen hechtingsproblematiek, en op die manier het herstellen van de verbinding met jezelf, dan word je ziek in dit soort relaties, doodziek zelfs, met ernstige psychische problemen en slachtofferschap als gevolg.
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 1 april 2024***
Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.
Overige bronnen:
Blog: ‘Opgroeien in een destructief gezinssysteem’ van Iris Koops op website ‘Verdwenen zelf’.
Podcast: De narcistische persoonlijkheid en de empathische persoonlijkheid wat hebben zij gemeen met elkaar? – Nicky Timmermans
