“Ik zou geen redenen kunnen bedenken waarom ik niet uit het leven zou stappen”, zegt Marius als hij mij belt. In mailen heeft hij geen zin. Hij heeft in zijn leven al zoveel vragenlijsten ingevuld en schrijven ligt hem niet, hij heeft liever persoonlijk contact om zijn verhaal te doen. Aan de intonatie van Marius’ stem hoor ik dat hij op is, moegestreden en radeloos. En die radeloosheid raakt me. Ik ben Specialist Hoogbegaafdheid en merk het steeds vaker de laatste tijd… de existentiële somberheid en het aantal existentiële depressies nemen toe.
Door Larinda Bok – 12 juli 2024
Geen zicht op wat belangrijk is…
Een existentiële depressie is wezenlijk anders dan andere vormen van depressie. Hoewel ze soortgelijke uitingsvormen hebben, is er bij een existentiële depressie eerder sprake van een zingevingsvraagstuk. Existentiële thema’s gaan over zaken die raken aan het leven en waar we allemaal mee worstelen. Je kunt hierbij denken aan vragen zoals: Wie ben ik, wat is mijn identiteit en hoe ga ik om met onbegrip en verdriet?
Mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid hebben een groot voorstellingsvermogen, een goed ontwikkelde metacognitie en ook vaak een emotionele gevoeligheid. Onder andere daardoor zijn sommigen extra gevoelig voor een existentiële depressie. Ze ervaren dan een diepe zinloosheid omdat ze er niet in slagen om zich met zichzelf en anderen te verbinden. Maar ook hebben ze geen zicht op wat belangrijk voor hen is, wat de zin van het leven voor hen is.
Als GGZ-hulp niet voldoet
Steeds vaker word ik benaderd door mensen waarbij sprake is van een existentiële crisis. Zo ook door Marius, een vijfentwintigjarige hoogbegaafde man die grote vragen heeft over ‘het waarom’ van zijn leven. Hij is twee keer bij een GGZ-instelling geweest. Tijdens het eerste gesprek werd autisme gesuggereerd. Toen Marius in het tweede gesprek aangaf dat hij zich in autisme verdiept had, maar zich niet in de diagnose herkende, werd er over een persoonlijkheidsstoornis NAO (niet anders omschreven) gesproken. Marius ging nog wel met de behandelaar over de voorgestelde behandeling in gesprek, maar ze konden het niet eens worden over het behandelbeleid. Marius besloot daarom er niet meer heen gaan. Hierop volgde een grote leegte omdat hij zich wéér niet begrepen voelde in zijn diepgaande levensvragen. Nu lijkt alles zwart en somber voor hem.
Het niet begrepen voelen lijkt zijn negatieve gedachten en gevoelens te triggeren. Dit is in de coronatijd ontstaan. Zijn relatie stopte, hij was gedwongen om alleen nog thuis te werken, zijn werk gaf onvoldoende voldoening en hij voelde zich erg alleen en afgewezen. Marius omschrijft zijn toestand zelf als een zingevingscrisis. “Waar doe ik het allemaal voor”, vraagt hij zich hardop af. Hij wil graag hulp om meer te leren over zijn gemoedstoestanden en hoe hij energieker kan worden en duidelijkheid krijgt over de zin van zijn bestaan.
Marius heeft, net als veel hulpvragers met hoogbegaafdheid, helder op zijn netvlies waar een hulpverlener aan moet voldoen, volgens hem. Hij wil erkenning voor zijn behoeften en een vertrouwensband opbouwen met de hulpverlener. Die moet ook een brede blik hebben en in staat zijn om een analyse te kunnen maken van zijn complexe gedrag en onderliggende patronen. Dat alles vindt hij van wezenlijk belang voor het slagen van zijn begeleidingstraject. Al deze voorwaarden samen maken het wel ingewikkeld om een voor hem juiste hulpverlener te vinden. In het KwaliteitsRegister HoogBegaafdheid vind je goed opgeleide hulpverleners.
Passende hulpverlening
Een existentiële crisis, waar de klachten van Marius op duiden, is niet makkelijk te diagnosticeren binnen classificaties in de DSM. Het gaat soms schuil achter een ander probleem, dat noemen we ook wel een existentieel vacuüm. Dit herken je doordat mensen zich vervelen, apathisch voelen en een grote leegte ervaren. Marius ervaart dagelijks zware en zwarte gevoelens en heeft last van het onbegrip. Niemand lijkt zijn melancholische stemming aan te voelen, laat staan te begrijpen; het voelt heel alleen. Deze intense gevoelens leiden soms tot paniekaanvallen. Niet vreemd want hij weet gewoon niet meer wie hij is en hoe hij zijn leven een zinvolle invulling kan geven.
Marius: “Ik twijfel aan mezelf en aan de zin van mijn bestaan. Het is een repetitief patroon dat ik in mezelf herken. Dit patroon gaat gepaard met paniekaanvallen en depressieve gevoelens. Ik speel al mijn hele leven toneel om mee te kunnen doen en word doodmoe van sociaal gedrag vertonen. Ik heb een hekel aan de mens als soort en kan me er moeilijk mee vereenzelvigen. Ik kan me eigenlijk niet meer goed tussen mensen begeven. Ik ben mezelf de laatste tijd gaan verdiepen in spiritualiteit en zingeving in het leven. Ik geloof inmiddels dat weinig dingen toevallig gebeuren. Mijn supersensitieve waarnemingen nemen toe. Ik ga graag slapen omdat ik uitkijk naar mijn dromen, hoewel ze verontrustend kunnen zijn. Ik wil oud worden omdat ik nieuwsgierig ben maar niet omdat ik bang ben voor de dood. Ik hoop dat de reden van mijn bestaan ooit aan me geopenbaard wordt. Ik bel je om mijn verhaal kwijt te kunnen. Ik ben zo anders dan iedereen om me heen. Ik heb nog geen informatie gevonden om het te duiden. Ik vermoed dat als er maar één iemand is die een klein beetje idee heeft van hoe mijn wereld eruitziet, ik me al minder eenzaam zou voelen.”
Kennis over hoogbegaafdheid
Hoogbegaafdheid wordt vaak over het hoofd gezien omdat het geen DSM-classificatie is. Te vaak nog weten GGZ-hulpverleners persoonlijke problemen te reduceren tot stofjestekorten en problemen die al in de aanleg aanwezig zijn. Maar zeker bij mensen met kenmerken van hoogbegaafdheid liggen de problemen vaak eerder op het vlak van zelfbegrip, zelfaanvaarding, aansluiting, verbinding en zingeving. Naast individuele hulp is contact met gelijkgestemden helend. Soms speelt er bij hoogbegaafdheid hechtingsproblematiek omdat men in de kindertijd niet begrepen of afgewezen werd of emotioneel verwaarloosd. Daar moet je dan als hulpverlener maar net een bijscholing over hebben gevolgd. Van een bijscholing mag je verwachten dat de meest complexe kenmerken die op hoogbegaafdheid duiden aan bod komen.
Een hulpvrager met existentiële hulpvragen heeft goede psycho-educatie en therapie nodig die de wonden heelt. Deze hulpverlening vraagt meer tijd dan gemiddeld. Voldoende kennis over het complexe spectrum hoogbegaafdheid helpt hulpverleners om aan te sluiten bij de belevingswereld bij mensen zoals Marius. Dan voelen zij zich begrepen en erkend en kunnen ze openstaan voor hulp.
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 12 juli 2024***
Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.
