In 2005 was ik één van de eerste ervaringsdeskundig werkers bij een forensische psychiatrische kliniek (tbs-kliniek) in Nederland, voor de Eindhovense kliniek ‘De Woenselse Poort’. De ‘ervaring’ bouwde ik op vanaf mijn jeugdjaren. Jaren gekenmerkt door drugs, ongeremd en crimineel gedrag. Ik werd geplaatst in een bijzondere jeugdinternaat (BJ) en betiteld als onhandelbaar. Daarna volgden jeugdgevangenissen, volwassenengevangenissen, verslavingskliniek, forensische zorg, justitiële Beschermde Woonvorm (BW). Pas toen ik op latere leeftijd wederom voor vijf jaar de gevangenis in ging, drong het besef tot mij door dat verandering noodzakelijk was. Met mijn geliefde prominent op de achtergrond aanwezig, sloeg ik een andere weg in. Een lange, zware weg, die mij mede via de forensische- en verslavingszorg uiteindelijk maakte tot wie ik vandaag ben: een deskundig en veelgevraagd spreker op het gebied van herstel en rehabilitatie van mensen tijdens en na detentie, forensische en tbs-zorg. In deel 1 van deze 2-delige serie heb je kunnen lezen wat forensische zorg en TBS inhoudt en wanneer iemand ervoor in aanmerking komt. Daarnaast vertelde ik over mijn werkplek, de forensisch psychiatrische kliniek ‘De Woenselse Poort’. In deze tweede blog neem ik je, zoals beloofd, mee in mijn persoonlijk verhaal.
Door Toon Walravens – 26 augustus 2022
Een persoonlijk verhaal dat opgedeeld is in H-K-H-T.
- Ieder mens heeft een Historie
- Ieder mens heeft Kritieke momenten
- Ieder mens heeft een Heden
- Ieder mens verlangt naar een Toekomst
Daarbij zijn twee zekerheden: we worden geboren en we gaan dood. En tussen die twee uitersten gebeurt véél. En in elk mensenleven ziet dat véél er net iets anders uit…en uiteraard gaat iedere mens daar ook net weer iets anders mee om!
Je wordt geboren en iedereen staat al boven je wiegje. Je hebt niets te kiezen. Als baby moet je ervan uit mogen gaan dat je welkom bent, en met de hoop dat ze het goed met je voor hebben. Ik ben er wel achter gekomen dat je leven grotendeels bepaald wordt door waar je wiegje staat en de omgeving waarin je opgroeit. Een kind hoeft niet om bescherming te vragen of geborgenheid te verdienen, laat staan te schreeuwen om veiligheid. Een kind zou ten alle tijden vanzelfsprekend bescherming en veiligheid moeten genieten. Kinderen hoeven geen genoegen te nemen met maar de helft van het vertrouwen van de ouders. Ze moeten onbezorgd en vol vertrouwen op de ouders aankunnen. Kinderen moeten op een veilige en onderzoekende wijze kunnen kijken, ontdekken wat er in de werkelijkheid gebeurt en daar contact mee zoeken. Erachter komen of ze er wel of geen veilige verbinding mee kunnen leggen, ondersteund door de ouders of opvoeders. Alles heeft te maken met veilige hechting. Grotendeels heb ik dit gemist in mijn jeugd en het opgroeien naar volwassenheid.
Ik kende veel mensen die sterker waren dan ik. Dikwijls hadden zij een oordeel over mij en mijn familie. Schooiers en uitschot noemde men ons. Maar het is maar de vraag of zij doorhadden waar wij doorheen gingen. Je moet echt kracht bezitten om te doorstaan waar mijn zussen, broer en ik doorheen zijn gegaan. Jarenlang heb ik vreselijke dingen meegemaakt waar niemand vanaf weet. Ja, in mijn jonge leven heb ik veel gezien en aan den lijve ervaren, en toch heeft dit geen monster van me gemaakt. Ik heb gewoon lang niet geweten wat voor een persoon ik precies was, en geleefd met een soort van zelfverwoesting.
Tijdens mijn laatste rechtszitting werd ik er door de officier en de rechters nogmaals aan herinnerd hoe slecht ik was. In de gevangeniscel maakte ik de zoveelste knieval voor het leven en wist ik dat het tijd was om het roer om te gooien. Mentaal en fysiek had ik enorm veel ingeleverd.
Wij zijn wij
Helaas hebben mijn dierbaren en anderen ook geboet voor mijn keuzes, handelingen en gedrag. Mijn dochter werd met de vinger nagewezen, op school en door (groot)ouders bij vriendinnetjes thuis. Volwassen mensen die tegen hun kinderen zeiden: “Weet je wel wie dat kind is, wie de vader is?” Mijn dochter heeft hier onder geleden en dat raakt me enorm tot op de dag van vandaag. Zij had niets verkeerds gedaan en toch werd ze door de samenleving gestraft.
Zoals ik ook deels geboet heb voor de fouten en keuzes van mijn vader en moeder. Kinderen moeten niet beoordeeld worden op het verleden van hun ouders. Zij horen niet de fouten van ouders recht te moeten zetten. Trouwens ik weet dat mijn kinderen dit nu niet meer hoeven doen.
- Ik heb zelf al veel recht gezet.
- Beiden zijn op een natuurlijke wijze al sterker en krachtiger dan ik ooit was.
Veel mensen hoor ik roepen dat het verleden niet de toekomst bepaalt. Nou, ik kan je vertellen dat het toch een behoorlijke invloed op mensen en hun toekomst kan hebben. Mijn verleden heeft mede bepaald hoe de toekomst eruit is gaan zien. Maar voor de meeste keuzes ben ik en niemand anders verantwoordelijk. Inmiddels bij elke stap die ik vooruitzet, weet en voel ik dat het verleden me niet meer terug kan krijgen. Omdat ik dat allang niet meer toe laat. Ook omdat ik de keuze heb gemaakt om voor mezelf, mijn gezin en de samenleving te gaan leven. Ik het besluit genomen heb om het verleden steeds meer met rust te laten.
Er zijn situaties geweest waar ik oprecht niet aan de verwachtingen en verplichtingen van het leven wilde voldoen! Ik heb moeten leren waar het in mijn leven mis kon gaan zonder allerlei alarmbellen te omzeilen. Juist naar die alarmbellen leren luisteren. Als je jezelf goed kent dan zijn ook je mogelijkheden en kansen bijna eindeloos. Dit had ook weer een positief effect op mijn mentale welzijn. Het is niet zo dat ik de hele dag op een berekende en doordachte manier doorbreng. Ik leef echt wel een mooi onbevangen en enthousiast leven. Ik laat het leven op me afkomen en doe mijn dagelijkse ding. En ik keer elke dag weer terug naar de liefde van mijn leven, de moeder van mijn zoon. Ik ben een deel van haar en zij een deel van mij, wij zijn wij!
Mijn helden
Ik wist wat ik wel wilde en wat ik niet wilde! Het laatste wat ik wilde was mijn dierbaren, de samenleving en mezelf met nog meer problemen opzadelen. Met behulp van de forensische zorg en mijn dierbaren prominent op de achtergrond heb ik mijn structurele kwetsbaarheden en zwakheden weten te vinden en leren hanteren. Grip gekregen op datgene wat jaren grip op mij had; mijn psychiatrische en verslavingsproblemen, zowel binnen de gevangenismuren als de beveiligde zone van de forensische zorg. Dat lukte met behulp van individuele gesprekken en groepsgesprekken, psychomotorische therapie (PMT), muziektherapie, onderwijs, dramatherapie, schemafocustherapie, risicotaxaties, dagbesteding, ondersteuning met medicatie en de constante steun van mijn geliefde.
Ik herinner me de mooie uitspraken en quotes van mijn helden zoals Phil Bosmans, Martin Luther King, Nelson Mandela, Jezus van Nazareth, Albert Einstein, Mohamed Ali en vele anderen. Op Jezus na zijn de meesten eigenlijk pas veel later in mijn leven gekomen.
Daarvoor waren er andere helden. Laat ik het even hebben over die andere helden die eigenlijk véél dichter bij me stonden. De mensen achter de methodieken en theorieën. Methoden waar binnen de forensische zorg allemaal mooie namen voor bedacht zijn. Die mensen hebben een dikke positieve betekenis in mijn persoonlijke ontwikkeling en groei als mens gehad.
- Psychomotorische therapie was in mijn beleving sport, spel en beweging (PMT). Ik leerde controle op mijn agressie krijgen, mijn eigen en anderen hun grenzen in acht te nemen. En mijn held was de sportleraar (de PMT-er). Hij leerde me omgaan met mezelf. Hij liet me ervaren en voelen wat sommige emoties aan gedrag bij me tevoorschijn haalden.
- En dan die andere heldin, de muziektherapeute, dat prachtige mens die samen met mij mijn muziek ging luisteren. Muziek van Frank Boeien met ‘Hier komt de storm’ en ‘De verzoening’ en met Nick Cave zijn ‘Into my arms’, Jenny Arean en Frans Halsema met ‘Vluchten kan niet meer, ik zou niet weten hoe, vluchten kan niet meer, ik zou niet weten waar naartoe’.
De muziektherapeute die mij uitdaagde te luisteren naar de teksten en melodieën, te onderzoeken wat deze met mijn gevoelens en gedachten deden. Waarom ik er blij of verdrietig van werd, of ik er hoop en kracht vandaan haalde, en hoe dan.
- De sociaalpsychiatrisch verpleegkundige die mij met allerlei praktische zaken hielp. Uitkering, schuldhulpbemiddeling, huisvestiging, legitimatiebewijs etc. Maar mij ook bijstond tijdens moeilijke gesprekken. Die mijn boosheid in goede banen leidde als ik weer eens tegen de gevestigde orde van instanties aanliep. Die held van een SPV-er die er op bepaalde beslissende momenten in mijn leven altijd weer stond.
- En dan de behandelaar, de klinisch GGZ-psycholoog waarmee ik tien jaar lang aan de slag ben geweest. In de top 10 van langdurigste relaties staat hij op twee. We hebben het goed volgehouden met elkaar. Met wie ik samen gesprekken voerde, geschreeuwd en gehuild heb. Die me bijstond tijdens het afscheid nemen van voor mij belangrijke mensen en momenten. Die mij de keiharde waarheid zei, maar op een gedoseerde manier. Want de waarheid is nodig maar kan ook verdomd pijnlijk gebracht worden. Hij ondersteunde, hielp en coachte mij. Over helden gesproken… En nee, ik was niet altijd even gemakkelijk, maar hij ook niet. Er was echter veel respect, openheid en gelijkwaardigheid. Een betekenisvolle relatie.
- Daarnaast waren er ook nog sociotherapeuten, gevangenisbewaarders (mentoren), trajectbegeleiders en de dienst Geestelijk Verzorgers door wie ik me gesteund voelde.
Begrip en vertrouwen
Wantrouwen heeft heel lang de bovenhand gevoerd in mijn bestaan. Daarom is bouwen aan een vertrouwensband cruciaal voor ieder mens. Dat ik heb kunnen komen tot aan mijn eigen medemenselijkheid had vooral te maken met de mensen die het forensisch vakmanschap uitoefenden. Mensen die vanzelfsprekende betekenisvolle interacties en relaties aan konden gaan. Die uitzonderlijke menselijke houding en empathie zat verweven in hun professionaliteit. Dit alles bracht mij telkens een stapje verder. Aspecten die in de huidige tijd in de zorg en aanverwante domeinen nog wel eens ontbreken.
Ik heb geleerd degene te verlaten die ik ooit was om mezelf te kunnen verenigen met de trotse liefdevolle man, beter gezegd ‘de mens’, die ik nu ben. Met mijn herwonnen zelfvertrouwen en gevonden kracht heb ik geleerd het verleden tegen te houden. Ik zie het beste in de mensen om wie ik geef en die ik tegenkom. De mens zal ik nooit als iets slechts gaan zien. Sommige noemen me naïef. Dat zij dan maar zo!
Ik heb nu een realistischere kijk op mijn verleden, op kritische momenten, mijn toekomst en mezelf. Het lukt nu ook het goede te zien van wat mijn vader en moeder in zich droegen. God hebbe hun ziel. Nu ikzelf een bepaalde leeftijd ga bereiken en volwassen kinderen heb, begrijp ik welke trauma’s mijn ouders in hun leven hebben meegemaakt. Dat zijzelf nooit woorden voor hun gevoelens hebben kunnen vinden. Wellicht hadden zij dat vermogen niet of was het te zwaar om te dragen?
Mijn vader die op jonge leeftijd al door zijn vader onderdrukt en ernstig mishandeld werd. Die in diepe armoede opgroeide en als oudste zoon de andere 14 kinderen in bescherming nam en ook hun klappen afving. Een man en vader die moeite had om oprechte liefde in de relatie met zijn vrouw en kinderen te leggen. Ik herinner me zijn latere mentale en alcoholische strubbelingen en zijn suïcidepoging. Wat bij een poging bleef door tussenkomst van de gealarmeerde buurman, omdat deze de deur van de badkamer intrapte en hem redde. Mijn vader was een man die heel moeilijk bij zijn eigen gevoelens geraken kon. Ik geloof wel dat hij zijn best deed. En op latere leeftijd besefte ik dat hij het ook graag anders had gezien. Graag had ik nog even met hem gaan zitten om erover te praten, maar helaas.
Mijn moeder die op jonge leeftijd het grote gezin waar zij uitkwam kon ontvluchten door met mijn vader te trouwen, niets meekreeg van thuis, en het in armoede zelf maar moest zien te rooien. Die geen ouders had om op terug te vallen en als jonge moeder van vier kinderen alles alleen uit moest zoeken. Ik herinner me de dood van de tweeling waarvan mijn moeder zwanger was. Een tweeling die zij in een laat stadium van haar zwangerschap op een hele vervelende manier verloor. Wat een onvoorstelbaar verdriet, pijn en eenzaamheid moet zij met zich meegedragen hebben. Kon ik haar nog maar even vasthouden en zeggen dat ik met haar meevoel, maar helaas.
Beide ouders hebben zoveel trauma’s meegemaakt dat het heeft geleid tot zintuigelijke ontberingen, mentale verschraling en emotionele uitschakeling. Met alles wat ik nu van mijn ouders weet, koester ik de momenten dat ze wel even het gevoel gaven om ons te geven: die toevallige aai over mijn bol, die knipoog van mijn vader, onze gedeelde liefde voor de natuur en dieren, die kleine kus en aanrakingen van mijn moeder. Dat was voor beide ouders al iets heel groots, een gebaar van onvoorwaardelijke liefde, en voor mij nu ook.
Door de jaren heen heb ik geleerd vergeving te vragen, vergeving te geven en mezelf mijn latere zonden en daden te vergeven. Niet om mijn gedrag of daden te rechtvaardigen. Dan klinkt het alsof dit mij gemakkelijk is afgegaan, terwijl dit juist heel moeilijk was. Maar ik heb mijn oprechte excuses aangeboden aan de mensen die ik in gevaar heb gebracht en benadeeld. Ik heb mijn geweten laten spreken en mijn morele kompas en overwicht gevonden.
Mensen zeggen vaak dat ik zeker overkom en mijn zaakjes goed voor elkaar heb. Maar heel lang was ik nooit écht zeker van mezelf. Ik voel me gevleid dat ik er aan de buitenkant zo zelfverzekerd uitzie. Maar aan de binnenkant was het lang mijn instinct, mijn zintuigen en de angst die leidend waren.
Ik heb dingen kunnen bereiken omdat mensen vertrouwen in me hadden en mij een liefdevolle zekerheid boden. Daarna begon ik vertrouwen in mezelf te vinden en daarop verder te bouwen. Door voor mij belangrijke andere mensen heb ik geleerd dat foute keuzes en beslissingen maken erbij horen in het leven. Dat dit niet erg is als je er maar op terugkomt. We lopen als mens nu eenmaal in het leven tegen dingen aan. De vraag is waar we tegenaan lopen en wat we eraan willen en kunnen veranderen? We wandelen met ons allen hier op deze aardbol en zullen er maar ’n bepaalde tijd voor elkaar zijn. Graag wil ik hebt beste van wat ik in me draag aan andere mensen geven.
Kansen en mogelijkheden
Juist mijn leven leiden in het hier en nu is mijn beste manier om het verleden te laten rusten. Graag wil ik het beste van wat ik in me draag aan andere mensen geven. Maar dit moet wel ten alle tijden functioneel zijn, anders zal ik het niet inzetten. Luisteren waar de cliënt het over heeft en horen of ik bij dat onderdeel kan aansluiten. De rest van mijn verhaal is op dat moment niet interessant en ballast. Dus een compleet verhaal in iemand zijn oor schuiven omdat ik dit graag vertel is zinloos en egocentrisch. Cliënten moeten hun verhaal kunnen vertellen en hun positie tegenover mij mogen bepalen. Daarmee houden ze zelf de regie en voorkom ik dat ik hen in een hokje plaats. Het zijn niet mijn problemen maar die van degene tegenover mij. En daarbij moet mijn verhaal hen niet in de weg staan.
Elke dag ben ik samen met cliënten, naasten en collega’s nieuwe herinneringen aan het maken. We kijken naar talenten, krachten en vaardigheden. Maar we verliezen de kwetsbaarheid niet uit het oog, want dat is ook een verwaarlozing van mensen. Ik zorg ervoor dat mijn ervaringen zo zorgvuldig mogelijk, verantwoord en rechtvaardig mogelijk ingezet worden. De ander bepaalt wat hij of zij met deze ervaringen of tips wil en kan. Alle kansen en mogelijkheden die zitten in de ander en niet in mij. Het is de kunst de ander te ondersteunen en elkaar te (leren) begrijpen. Ondersteuning bieden en uitvinden hoe hij of zij bij de eigen kansen en mogelijkheden kan komen. Dat mensen leren durven te vertrouwen op het forensische vakmanschap wat voorhanden is. Ervaringen zijn grote leermeesters en kunnen, mits zorgvuldig ingezet, een enorme positieve versterkende werking bieden in het forensische veld. Samen met cliënten, naasten en alle medewerkers komen we verder.
En dan het gezegde: ‘Iedereen verdient een tweede kans’. Tweede kansen bestaan niet zeg ik altijd maar. Elke ochtend als je je ogen opent, krijg je een nieuwe kans. Het is aan de persoon zelf wat hij of zij daarmee doet. Lukt het vandaag niet dan is er morgen weer een nieuwe dag.
Het blijft wel interessant en belangrijk te zien waarom dingen niet lukken en om daar een weg in te vinden. Sommige mensen zullen weer zelfstandig gaan wonen, onder toezicht gaan wonen, of in een beschermde woonvorm. En soms is er een nieuwe kans via de langdurige forensische psychiatrische zorg, omdat iemand meer tijd nodig heeft.
Zorg, ondersteuning, begeleiding, aandacht, liefde en vriendschap, dat hoeven mensen niet te verdienen, dat geef je elkaar
Toon Walravens
Menselijkheid
Door menselijke relaties blijf ik menselijk denken en handelen. Geen enkel protocol, richtlijn, digitaal systeem of bedrag aan euro’s kan dit vervangen. Ik ben veel dingen, maar zeker geen robot. En ik heb gelukkig ook geen magische vaardigheden om bij mensen in het hoofd te kijken. Zorg, ondersteuning, begeleiding, aandacht, liefde en vriendschap dat hoeven mensen niet te verdienen, dat geef je elkaar. Bij de ene soms wat meer dan bij de ander, dat hangt af van de relatie die je met iemand hebt. Net als iedereen ben ik maar een klein onderdeeltje in het grote geheel.
Het is erg eenzaam als je niet meer kunt hopen. Je verliest het geloof, het vertrouwen en de kracht om vooruit te komen. Hoop is de olie die je nodig hebt om je hart gaande te houden. Hoop geef je door oprecht te luisteren naar iemand. Daarvoor hoef je niet hetzelfde te voelen of te denken. Ieder mens is immers uniek. Hoe laat je iemand voelen dat hij of zij uniek is? Dat doe je door de ander het gevoel te geven dat de wereld mooier is met hem of haar erbij.
Dit kun je opvatten als iets binnen een groter geheel, voor iemand in Afrika, China of Beiroet, maar ook dichterbij, naar degene toe die achter, naast of voor je zit.
Zoals Belgisch hoogleraar Caroline Pauwels (2022) vlak voor haar dood schreef:
«Als het gaat om lichamen die afwijken van de norm zijn we snel geneigd tot moraliseren: het ontbreekt, heet het dan, die mensen aan discipline, aan zelfrespect. Wie ‘zich laat gaan’, heeft meteen alle recht op begrip verloren. We maken uitzonderingen voor wie buiten zijn of haar wil met een afwijking van de lichamelijke norm is toebedeeld, maar dan verwachten we wel dat die mensen optimistisch hun lot dragen (of mee werken). Wie zeurt of te veel over zijn of haar ongemak praat, ziet het begrip zienderogen afnemen. Ik merk een taboe op ziek zijn dat overigens ook door patiënten wordt gedeeld: onwillekeurig probeer je andere mensen het ongemak van de confrontatie met je pijn of triestheid te besparen.»
Treffend omschreven van Caroline Pauwels. En ik durf in deze de vergelijking te maken in ziek zijn met betrekking tot mijn menselijke geest en de invloed op mijn totale staat van welzijn. Lichaam en geest staan niet los van elkaar. Wellicht komen we allemaal met lichamelijke en geestelijke tekortkomingen ter wereld, en is het ene ongemak of de ene kwetsbaarheid gemakkelijker waar te nemen is dan de andere. Ik geloof dat we nog véél meer moeten leren inzien dat het van enorm belang is hoe wij met elkaar omgaan, hoe we onze omgeving en de wereld positief gezond inrichten. Zodat we lichamelijke en geestelijke ongemakken beter kunnen handelen, ze minder tot uiting komen en misschien zelfs kunnen voorkomen worden. Of er gewoon mogen zijn van onze geboorte tot onze dood.
Het boek Toon W. is hersteld en de gelijknamige filmdocumentaire zijn een waardige afsluiter van mijn verleden. Een mooie opstap naar de toekomst, met elke nieuwe dag een verdere doorstart naar de finale. Want inmiddels ben ik 61 jaar en samen met mijn grote liefde, mijn steun en toeverlaat, mijn vrouw hard op weg naar mijn pensioengerechtigde leeftijd!
Denk niet slecht over mij
Zoals ik al eerder heb benoemd, ben ik méér dan mijn ervaringen die ik heb opgedaan in het bijzondere jeugdinternaat, de jeugdgevangenissen, gevangenissen, verslavingskliniek, forensische zorg en justitiële BW. Ondertussen heb ik ook de nodige opleidingen en deskundigheidsbevorderingen genoten. Net als elk mens heb ik de nodige ervaring als medeburger van Nederland. Dit alles maakt mij op de dag van vandaag de ervaringsdeskundige, de professional en vooral de mens die ik nu ben.
In het verleden heb ik dingen gedaan die ik niet had moeten doen. Graag wil ik de beeldvorming, vooroordelen, stigma’s en zelfstigma’s rondom mensen en situaties in een rechtvaardig perspectief helpen plaatsen. Zolang ik leef zal ik mijn best blijven doen om de wereld een beetje toegankelijker, leuker, liefdevoller, mooier, positief aantrekkelijker te maken. Me blijven inzetten voor elk mens en leven op aarde. Dit in de wetenschap dat we al heel veel goeds met elkaar doen. Uiteraard kan het altijd beter.
In mijn diepste wezen roep ik de wereld op:
“Ne dumay plokho obo mne” – “Denk niet slecht over mij”.
We zijn allemaal maar mensen. Wie weet wie zich morgen waar bevindt, waar ligt of verblijft? Denk nooit dit zal mij niet gaan gebeuren. Je kunt pas oordelen als jij zelf, of één van je loved ones, in een dergelijk situatie terechtkomt en keuzes moet maken.
Heel lang bleef ik mij de vraag stellen:
- Was ik ziek?
- Was ik stout?
- Was ik verslaafd?
Voor mezelf heb ik het antwoord erop al lange tijd geleden gevonden.
Ik was en ben Toon Walravens, één van de 17.696.940 inwoners in Nederland!!
***Blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 26 augustus 2022 ***
In deze serie verscheen eerder de blog: Forensische zorg en TBS, wat is dat eigenlijk?. In die blog legde Toon Walravens uit wat forensische zorg en TBS inhoudt en wanneer iemand ervoor in aanmerking komt. Daarnaast vertelde Toon over zijn werkplek, de forensisch psychiatrisch kliniek ‘De Woenselse Poort’. Met name welke soorten intensieve zorg binnen een beveiligde omgeving aangeboden wordt.
