Iemand met wanen praat over échte ervaringen, zij het soms in meer of mindere mate metaforisch. Deze uitingen zouden niet zomaar als betekenisloze waanvoorstellingen beschouwd mogen worden. Dankzij de hallucinaties kan iemand misschien voor het eerst in diens leven in contact komen met traumatische ervaringen uit het verleden.
Door Heidi Tommila – 22 december 2023
De titel van dit artikel is ontleend aan Jaakko Seikkula’s boek ‘Dialogue Heals – But Why?’ De titel van één van de paragrafen in hoofdstuk 7 luidt: ‘Psychisch gedrag maakt deel uit van de dialoog, niet van pathologie’. Ik heb het boek vorige winter gelezen en toen ik er opnieuw doorheen bladerde besloot ik er eens wat over op te schrijven.
In het boek benadrukt Seikkula in verschillende bewoordingen dat het sterk pathologisch (ziekte) denken moet worden uitgedaagd. De moeilijkste psychische problemen moeten worden gezien als een vorm van actievere geestactiviteit in onoverkomelijke stresssituaties.
Seikkula:
“Wat als psychotisch gedrag geen ‘pathologische geestestoestand’ is? Vanuit een constructiever perspectief kunnen we alle menselijke mentale activiteit zien als een reactie op gebeurtenissen in het leven. Mentale symptomen zijn ook reacties op het leven, geen tekenen van ziekte. Vaak zelfs het tegenovergestelde: ze tonen het actieve vermogen van de geest om zichzelf te beschermen in tijden van stress.”
“De dialogische praktijk maakt het mogelijk om psychotisch gedrag te begrijpen als een mogelijke reactie op een extreem stressvolle situatie. Psychose is geen psychopathologische aandoening of ziekte, maar een actieve handeling van de menselijke geest in een extreme situatie.”
“Dit is geen psychiatrische ziekte maar een mogelijke en noodzakelijke manier voor ons allemaal om onszelf te verdedigen als we onder voldoende uitdagende druk staan. Het is een actieve manier voor de geest om zich te verdedigen tegen onoverkomelijke druk.”
“In plaats van psychotisch gedrag te zien als een afwijking van de hersenen of een andersoortige mentale structuur, kan het ook gezien worden als een actieve poging van het menselijk wezen om met extreme stress om te gaan”
“Het uitgangspunt van dit alles is dat de ervaring van de persoon niet wordt gezien als een ziekte maar als een actieve poging om met extreme druk om te gaan.”
Dit is toch wel iets heel anders dan wat ons gewoonlijk verteld wordt. Als ik op dit moment “psychose” intik in Google, verwijzen de zoekresultaten naar een ziekte, een mentale stoornis, een aandoening waarbij iemands realiteitszin verstoord is, er hallucinaties zijn of er moeilijkheden zijn om te onderscheiden wat echt is en wat niet.
Natuurlijk kan de mogelijkheid van de aanwezigheid van waanideeën niet volledig worden ontkend. Aan de andere kant blijft onduidelijk wat een waanvoorstelling is en wat niet? Wat is waar?
Dit is ook niet altijd even duidelijk. Zeker niet door de manier waarop de gezondheidsbibliotheek (Terveyskirjasto) hierover een standpunt inneemt:
“Filosofen twisten over wat waar is, de geschiedenis is bezaaid met nare voorbeelden van hoe de autoriteit van zorgsystemen is misbruikt. In de hedendaagse psychiatrie wordt het probleem van de waarheid op een heel praktische manier benaderd. In het algemeen is er geen onduidelijkheid over wanneer iemands realiteitszin aangetast is. Een psychotisch symptoom is – ruwweg gezegd – een gedachte of waarneming die waar lijkt, maar niet waar is voor andere mensen van dezelfde cultuur.”
Als ik dáár mijn gezichtspunt op loslaat dan vind ik dat veel van de concepten van de heersende psychiatrie waanideeën lijken te zijn, zelfs als ze wetenschappelijk onderbouwd zijn.
Volgens Seikkula worden in de dialogische praktijk de verslagen van een persoon die voor behandeling van een psychotisch symptoom komt, behandeld als waanvoorstellingen, ervaringen die niet onder woorden gebracht kunnen worden vanwege de enorme emotionele beroering die ze bevatten.
In de dialogische praktijk worden de verhalen van een persoon die in behandeling komt voor psychotische symptomen, die misschien op wanen lijken, behandeld als ervaringen die niet onder woorden gebracht konden worden vanwege de enorme emotionele beroering die de ervaringen bevatten. De stressvolle situatie in het huidige moment kan op de één of andere manier lijken op de oorspronkelijke afschuwelijke ervaring. Of de herinnering kan slechts een heel kleine aanwijzing zijn, zoals een soortgelijke emotionele ervaring of een geur- of kleursensatie. In dat geval reageert het lichaam in overeenstemming met een feitelijke traumatische gebeurtenis, maar wordt die metaforisch uitgedrukt alsof ze ook in het huidige moment plaatsvindt. Iemand kan bijvoorbeeld het gevoel hebben dat een naaste zijn leven bedreigt omdat hij of zij een herinnering heeft aan een oude geweldservaring waarbij iemand daadwerkelijk diens leven bedreigde.
Het voorgaande brengt me echter ook op het idee dat er ook rekening gehouden dient te worden met de mogelijkheid dat iemands leven korter gelden nog bedreigd kan zijn geweest, dus niet alleen in het verleden. Ook dit zou mogelijk kunnen leiden tot soortgelijke emotionele ervaringen en reacties die als psychotisch worden beschouwd net als de reacties die worden opgeroepen door ervaringen uit het verdere verleden.
Seikkula schrijft dat hallucinaties verhalen zijn die gerelateerd zijn aan echte (levens)gebeurtenissen die gepaard gingen met ervaren doodsangst. Het is daarom heel belangrijk om te begrijpen dat de patiënt, zij het soms in meer of mindere mate metaforisch, praat over échte ervaringen, en ze dus niet zomaar als betekenisloze waanvoorstellingen te beschouwen. Daardoor kan iemand voor het eerst in contact komen met traumatische ervaringen uit het verleden; deze ervaringen kunnen onder woorden worden gebracht, misschien wel voor het eerst in iemands leven. Iemand heeft bovendien minder mogelijkheden om zijn eigen ervaringen te leren kennen als de realiteit ervan niet wordt geaccepteerd. Bovendien verzwakt dit de kans om grip te krijgen op het eigen gedrag. Focussen op symptomen, ze zien als een ziekte of een stoornis in de hersenfunctie, en het over-pathologiseren van problemen verzwakt vaak ook iemands vermogen om het eigen leven te managen en ervaringen te integreren.
Ik vind het heel treffend verwoord als Seikkula schrijft:
“Respect hebben voor en luisteren naar de ander vormt het hoofddoel van dialogisch werk, terwijl in psychiatrische behandelingen het doel vaak is om erachter te komen hoe “gek” de ander is en wat de problemen van de familie zijn, als er al interesse is om de familie te ontmoeten.”
Om de een of andere reden denk ik dat het niet zo’n grote verandering zou hoeven zijn als we patiënten en hun ervaringen op deze manier zouden gaan behandelen. Maar het zou wel enorm betekenisvol kunnen zijn!
***Gepubliceerd op Mad in Finland, 22 december 2023***
Mad in America host blogs van een diverse groep schrijvers. Deze posts zijn bedoeld als een openbaar forum voor een brede discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn van de schrijvers zelf.
