Als baby geadopteerd en nu als volwassene werkzaam als mindfulness-based lichaamsgerichte therapeut, zeg ik in sessies regelmatig tegen mijzelf en mijn cliënt: laten we even stoppen en ademhalen. Wat is nu het allervriendelijkste dat ik/jij kan doen?
English version: Download here
Door Sarah Frances – 23 maart 2023
Hier en nu: wat is het allervriendelijkste dat je voor jezelf kunt doen?
Dit is niet zomaar een vraag. Het is een vraag waarmee je plaatsneemt in je ervaring in het hier en nu. Het vraagt om een actie van je grotere ‘Zelf’: dat Zelf, dat de neiging kan laten gaan om zich steeds naar de toekomst te richten, en die ook het steeds maar herkauwen van het verleden kan laten gaan. Deze vraag nodigt je uit om de compassievolle ruimte in het hier en nu in te gaan. Om af te stemmen op de diepere lagen in je zenuwstelsel en te luisteren naar de wijsheid van je hart.
Terwijl ik dit schrijf word ik me bewust van mijn hartslag, veel sneller dan normaal (teveel koffie gehad tijdens mijn werk vandaag) en een bruisende energie die ik voel vanwege de deadline voor dit stuk. Het meest vriendelijke wat ik nu kan doen, is naar mijn waarheid gaan luisteren en om mijn woorden te laten dansen over de pagina’s en mijn doorleefde ervaring de kans te geven om tegen jullie te gaan spreken.
In 2002 arriveerde ik in Brighton (Verenigd Koninkrijk), om daar een opleiding tot maatschappelijk werker te gaan volgen. Daarvóór had ik een aantal jaar les gegeven in gevangenissen en werkte ik met mensen die ernstige psychiatrische aandoeningen hadden. Onbewust had ik me aangetrokken gevoeld tot het werken met mensen met ernstig trauma. Ik was zelf ernstig getraumatiseerd en daardoor voelde ik mij begrepen in hun bijzijn, en kon ik tegelijkertijd hen ook zo goed begrijpen. Veel van mijn collega’s leken ook traumatische ervaringen vanuit de kindertijd met zich mee te dragen, maar niemand van ons sprak erover met elkaar. In die tijd sprak eigenlijk niemand over trauma en ontwikkelingstrauma binnen de reguliere geestelijke gezondheidszorg in Engeland- in de Verenigde Staten was er al meer kennisverzameling en discussie over dit onderwerp.
Five Rhythms (Gabriëlle Roth) en Open Floor (Andrea Juhan) bewegingsoefeningen leidden mij naar de opleidingen Core Process Psychotherapie en Sensorimotor Psychotherapie. Daar kreeg ik voor het eerst een belichaamd begrip van mijn eigen neurobiologie. Ik kreeg meer tools om mijn onverwerkt trauma te benaderen via mijn ‘eco-systeem’: mijn geest/lichaam/hart. (Opmerking MitN: oorspronkelijke tekst mind/body/heart).
Ik startte met 5 Rhythms dansen in 2003. Mijn craniosacraal therapeut zei tegen me: “Ik denk dat je zou moeten dansen”. Zij was een prachtige wijze liefdevolle ziel en ik vertrouwde haar. Dus daar ging ik: naar die dansschool die ze had aanbevolen. De balsemende werking van het vrijelijk te mogen bewegen binnen een veilige omgeving zonder drank of drugs: dit heeft mijn zenuwstelsel gekalmeerd. Al heel snel merkte ik dat mijn symptomen afnamen: het niet tot rust te kunnen komen, niet te kunnen rusten. Ik voelde me helderder en blijer. En dit gebeurde niet door het praten over trauma – maar door bewegen- mijn cellen bewegen, mijn psyche, mijn hart.
Paul Sunderland noemt de ervaring van adoptie een primair, fundamenteel trauma (Opmerking MitN: oorspronkelijk woord ‘primal’). Want de baby heeft nog geen enkel stabiel gevoel van een ‘zelf’ ervaren, en wordt dan al in de preverbale chaos van het moeten scheiden van haar moeder gegooid. Er is nog geen ‘zelf’ dat zich heeft zich kunnen vormen vóór dit separatie trauma. De baby kan niet spreken, alles wordt gevoeld door het lichaam. Het zenuwstelsel van de baby is overspoeld. Wegrennen kan niet, vechten kan niet, dus uiteindelijk is er alleen maar instorting (collaps) en de baby gaat in hypo-arousal om te overleven. Zo’n baby kan daarom heel rustig lijken of juist een ‘blije’ baby, als de nieuwe ouders arriveren. Want de baby moet zich gaan hechten ook al voelt het gevaarlijk, maar ze kan de woede en stress daarvan tegelijkertijd niet uiten. Het primaire instinctieve gedrag is gericht op overleven en op hechting. Dus, zo is er een enorm verwarrende dynamiek vanaf het begin. De baby weet binnen haarzelf geen veilige plaats, en ervaart ook de wereld lichamelijk als onveilig. Maar ze moet zich aanpassen. Ze past zich aan om te overleven en tegelijkertijd moet ze de heftige mix van chemicaliën in haar lichaam, negeren (adrenaline, cortisol). Dit put haar uit en het leidt uiteindelijk tot een specifieke vorm van aanpassing aan het leven. Namelijk: zich vlak voelen wat zich ook uit in weinig energie voelen, een soort depressieve lamlendigheid.
Hoe weet ik dit allemaal? Dit is geen theorie die ik heb geleerd van boeken of online webinars. Ik heb dit allemaal onderzocht in mijn eigen neurobiologie en door mijn eigen bewegingsoefeningen, meditatie en uitingen van creativiteit.
In 2011 ben ik naar een dans en droom workshop gegaan met Chris Price en Andrea Juhan bij Essalen. Tijdens deze workshop kwam ik door ademwerk, dans en beweging in contact met preverbale baarmoeder ervaringen. Ons lichaam, onze cellen, ze vergeten nooit iets. De lineaire tijd heeft geen betekenis voor onze cellen, voor de diepere lagen van ons lichaam, zoals Einstein al opmerkte. Toen ik in een diepe meditatieve staat was, en mijn ademhaling bewust toepaste om mijn ervaring te ondersteunen, waarbij ik ook ondersteund werd door een medecursist, ervoer ik het in de baarmoeder zijn. Het te worden gebombardeerd door de alcohol die mijn moeder dronk, via de placenta. En ik ervoer een afschuwelijk dilemma. Ik kon geen controle hebben over die giftige alcohol die mijn lichaam binnen kwam. En tegelijkertijd was ik wanhopig verlangend naar de verbinding met mijn moeder die ik nodig had om te overleven. Zo vroeg is dus de dynamiek van ‘aantrekken-afstoten’ in relaties al begonnen. Sindsdien heb ik veel proceswerk verricht met deze ongezonde dynamiek. Ik kwam erachter hoe dit principe op al mijn contacten en relaties grote impact had. Dat het te maken had met dat het voor mij vaak niet mogelijk is om ‘goedheid’ tot me te nemen (Opmerking MitN: oorspronkelijke woorden: ‘the good’). Doordat ik werkte met bewustzijn hiervan en door bewust met adem en beweging te werken, heb ik langzamerhand mijn ervaringen kunnen transformeren. Langzamerhand begin ik te vertrouwen en begin ik goedheid, vriendelijkheid te vertrouwen. Deze verandering vond niet plaats doordat ik over mijn ervaringen ging nadenken of door ze te analyseren, maar door belichaamd en bewust te gaan bewegen.
Hierna ging ik trainen met William Emerson op het gebied van pre- en perinataal trauma (bij het Karuna Institute in het Verenigd Koninkrijk). Tegelijkertijd werkte ik met meditatie en ademwerk, om door allerlei lagen van preverbaal lichamelijk vastgehouden trauma heen te komen. Om mijn energetische zelf hiervan te bevrijden en me te bewegen naar een veel groter gevoel van ‘persoonlijk eco- welzijn’.
We zijn allemaal met elkaar verbonden. Dus mijn persoonlijke werk heeft ook impact op mijn cliënten en de wereld om mij heen. Het is mijn persoonlijke verantwoordelijkheid om mijzelf te behandelen met vriendelijkheid en compassie – hoe zou ik anders afgestemd kunnen luisteren naar mijn cliënten en hen op hun beurt kunnen helpen luisteren naar hun eigen wijsheid?
Mijn collega Saskia vroeg mij (namens MitN) om eventueel een lijstje van belichaamde oefeningen te maken die mij geholpen hebben. Maar ik houd eigenlijk niet zo van dat soort lijstjes. Dat lijkt wat dwingend, alsof dat de enige manieren zijn om eraan te werken. Ik voelde me juist aangetrokken tot Core Process psychotherapie omdat het gebaseerd is op Boeddhistische opvattingen. De Boeddha zei: “Onderzoek je eigen proces en geloof nooit wat iemand anders je vertelt!” Dat is een stevig advies voor iemand als ik, die geadopteerd is!
En dus heb ik ervaringsgewijs ontdekt wat mijn zenuwstelsel helpt om te gronden.
- Voor mij is dat bewegen zoals bij 5 Rhythms dansen, Open Floor dansen, yoga, tai chi, qigong. Het helpt me om mijn zenuwstelsel te veranderen van een staat van hypo arousal naar een staat binnen mijn window of tolerance.
- Ik heb ook gemerkt dat goed en gezond biologisch eten me helpt.
- Dat schrijven en gedichten en Haikus lezen mij helpt om me te verbreden in een veld van creativiteit.
- Dat met een vriend(in) praten, wandelen in de natuur, of gaan tuinieren me helpen als ik me afgescheiden en eenzaam voel.
- Dat wanneer ik met mijn hond knuffel of met een ander levend wezen, dit mijn zenuwstelsel helpt te kalmeren en dat het me terugbrengt bij het voelen.
- Dat een bad nemen, lekker ruikende olie gebruiken, of me laten masseren, mij helpt om met mijn lichaam in contact te komen.
- Dat schilderen en creatieve dingen doen mij verbindt met iets groters en veel meer bevredigend is dan mijn eigen kleine afgescheiden wereldje blijven.
- Dat lachen en gek doen mijn energie laat toenemen.
- Dat als ik oefen met dankbaarheid, met dankbaarheid voor kleine dingen, dat mij verbindt met het goede en mijn energie doet toenemen in plaats van afnemen.
- Dat contact met anderen die aan liefdevolle spirituele beoefening doen, mij helpt om me te verbinden met een groep waarin ik me in thuis voel, waar ik een gevoel van erbij horen kan ervaren.
- Dat meditatie mij kan helpen zodat mijn reactiviteit afneemt, zodat ik dieper in contact kom met mijn eigen proces en zodat mijn bewustheid toeneemt.
- Dat samen een maaltijd delen, samen koken, een lichamelijk gevoel van welzijn en samenzijn geeft.
Creatieve, compassievolle, vriendelijke daden en beoefeningen zijn als een goed medicijn. Er zijn zoveel creatieve dingen die ons weer levendigheid kunnen laten voelen. Dit is het avontuur: uit te vinden wat jou weer tot leven laat komen, wat je je veilig doet voelen en gegrond, en meer open naar de wereld.
Steeds heb ik ervaren hoe het vooral door relationele verbinding is, dat ons zenuwstelsel opnieuw gekalibreerd kan worden en weer gezond kan worden. Interpersoonlijke en lichamelijke verwondingen ontstaan binnen relaties, en dus is het door relatie dat deze verwondingen ook weer zouden kunnen worden geheeld.
En op het volgende wil ik je echt alert maken. Ikzelf heb nooit ervaren dat analyseren en praten behulpzaam is als ik in een toestand van hypo arousal ben. De preverbale, jonge delen van mij hebben dan juist behoefte aan warmte, veiligheid en contact. Ze hebben geen behoefte aan cognitieve analyse. Wanneer ik mijzelf een lange tijd ging terugtrekken en isoleren van anderen, heeft mij dat alleen maar verder in een staat van bevriezing (freeze) en afgescheidenheid (disconnection) gebracht. Het is mijn ervaring dat deze staten juist warmte en verbinding nodig hebben om heel langzaam uit de freeze te kunnen komen.
Alles wat ik hierboven schrijf wordt en is oorspronkelijk van nature ingebed in het leven bij inheemse bevolkingsgroepen. Het is net alsof wij in onze post moderne, post-industriële, gefragmenteerde samenleving, deze weg helemaal kwijt zijn geraakt.
Ik kan je alleen vertellen wat ik heb geleerd van mijn avonturen in de onderwereld van mijn lichaam. Wie weet is het behulpzaam voor je, misschien ook niet. Doe ermee wat jij wilt. Wat ik je nog wil zeggen is een woord van aanmoediging. Een aanmoediging om op avontuur te gaan en diep te luisteren naar je innerlijke wijsheid.
Zoals Ishwar Puri het zei: “The mind talks while the heart listens” – “Je hoofd praat, maar je hart luistert”.
Bon voyage!
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 23 maart 2023. Vertaald door Saskia Ebus***
Mad in the Netherlands host blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor een discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn van de schrijvers zelf.
