In Noorwegen bestaat een richtlijn van het Ministerie van Volksgezondheid die vereist dat elk van de vier regionale overheden van het land ten minste een kleine hoeveelheid niet-medicamenteuze behandelingen in een openbaar ziekenhuis aanbiedt. Toch heeft het land nog steeds problemen met gedwongen behandeling en schendingen van mensenrechten. De toevluchtsoorden waar mensen hun psychiatrische middelen kunnen afbouwen zijn slechts een klein deel van het hele systeem, dat voor de rest sterk gebaseerd is op het medische model.
Door MIA-redactie – 14 februari 2022
Birgit Valla, de hoofdredacteur en initiatiefneemster achter Mad in Norway, weet dat haar land op het gebied van geestelijke gezondheid één van de meer gewaardeerde systemen heeft.
Noorwegen heeft een uitgebreide nationale gezondheidszorgdekking. Het beschikt over een richtlijn van het Ministerie van Volksgezondheid die vereist dat elk van de vier regionale overheden van het land ten minste een kleine hoeveelheid niet-medicamenteuze behandelingen in een openbaar ziekenhuis aanbiedt. Er is één particulier ziekenhuis* dat zich daar volledig mee bezighoudt. Het heeft andere openbare programma’s, in veel van de 428 gemeenten van het land, die humanistische, op de gemeenschap gebaseerde zorg bieden. En het heeft een traditie van luisteren en inclusie in alle sociale lagen en demografische groeperingen.
(Opmerking MitN: 11 januari 2023 wordt dit ziekenhuis met voortbestaan bedreigt. Zie dit artikel.)
Mensen uit de hele wereld kijken naar Noorwegen, beseft Valla. Men probeert het na te volgen. Maar toch, zegt ze, heeft het land nog steeds problemen met gedwongen behandeling en schendingen van mensenrechten. En die afdelingen zonder medicijnen – die toevluchtsoorden waar mensen van de psychiatrische middelen kunnen afkomen of afbouwen – zijn “slechts een klein deel van het hele systeem. De rest van het systeem is sterk gebaseerd op het medische model”. Juist deze kleine voorzieningen vormen “een soort van oase binnen de rest van het zorglandschap”, aldus Valla, “Het is dus niet allemaal rozengeur en maneschijn.”
Valla, klinisch psycholoog, en auteur van Beyond Best Practice: How Mental Health Services Can Be Better, bracht iets meer dan twee jaar geleden de groep activisten en professionals bijeen die Mad in Noorwegen hebben opgericht. Valla deed dit nadat zij het initiatief had genomen tot en leiding gegeven had aan een niet-diagnostische, gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg in de gemeente Stange.
Vanaf het begin van haar carrière in de psychologie, “werd het heel snel duidelijk dat er iets mis was met de manier waarop de geestelijke gezondheidszorg, het systeem, was opgezet – en hoe we dachten in diagnoses.” Maar dat zeggen was uit den boze. “Je werd niet serieus genomen, was een kwakzalver, of zoiets.”
Toen Valla voor het eerst Anatomy of An Epidemic van Robert Whitaker las, dacht ze: “Eindelijk wordt mijn visie bevestigd.” Maar de Noorse instelling voor geestelijke gezondheidszorg is conservatief, beoefenaars binnen het systeem aarzelen om kritiek te leveren of de officiële richtlijnen te weerleggen die hen wettelijk verplichten om een diagnose te stellen. Dus twijfelde ze om zich uit te spreken. Totdat ze nog twee boeken las, beide van Britse auteurs: Cracked van James Davies en Prescription for Psychiatry van Peter Kinderman.
“Daarna begon ik in Noorwegen openlijk te spreken over mijn scepsis en kritiek op het diagnostische systeem”, zei Valla. Door zich te verbinden met anderen die haar opvattingen deelden, werd ze uitgenodigd om lid te worden van het International Institute for Psychiatric Drug Withdrawal. Op een IIPDW bijeenkomst in Gøteborg in september 2019 sprak ze met Robert Whitaker over het opzetten van een Mad in Norway website; de volgende dag al schreef ze een e-mail af naar iedereen die ze kende met sympathiserende opvattingen. “En ik kreeg zoveel reacties dat ik er helemaal van in de wolken was.”
De website werd gelanceerd in december 2019, voorzien van een logo geïnspireerd op Edvard Munch’s The Sun en gevuld met artikelen van een gemengde groep redacteuren en medewerkers uit alle lagen van de bevolking. “We hebben mensen met doorleefde ervaring, we hebben onderzoekers en we hebben professionals- psychiaters, psychologen, verpleegkundigen. We hebben van alles wat en mensen uit alle onderdelen van het systeem bij elkaar gebracht.”
Tot de redactieleden behoren Grete Johnsen, een verpleegster en activiste met ervaringsdeskundigheid; Tore Ødegård, die werkt op een medicatievrije ziekenhuisafdeling in Tromsø; en auteur, componist en pedagoog Odd Volden. Stemmen van jongeren en kinderen worden vertegenwoordigd door een andere redacteur, Anika, die zelf een jongere is en namens hen content plaatst. (Mad in Norway werkt ook samen met The Change Factory, die jongeren bevraagt over hun ervaringen).
Iedereen is werkt op vrijwillige basis. Er zijn geen of bijna geen financiële middelen. Het recente seminar van Mad in Norway kreeg wel enige financiële steun van We Shall Overcome, de organisatie die in 1968 werd opgericht door gebruikers en overlevenden van psychische hulpverlening. Maar verder krijgen ze alleen de gebruikelijke steun (met internet hosting en redactionele middelen) die Mad in America beschikbaar stelt aan haar “dochters”.
Op een gegeven moment zal Mad in Norway overheidssteun aanvragen in de hoop meer van dergelijke seminars te kunnen houden, hoewel degenen die op zulke evenementen lezingen geven “het allemaal gratis doen. Niemand heeft geld. We zijn allemaal idealisten wat dat betreft.”
Dat gezegd hebbende, zou het aannemen van iemand die in deeltijd de website beheert, wel helpen. De website biedt een scala aan zowel originele als vertaalde content: nieuws; door een onderzoekscommissie verzamelde artikelen over de nieuwste studies; een sectie “Ytringer” met een groot aantal persoonlijke verhalen en kritische verslagen. Daarnaast is Valla een jaar geleden begonnen met een podcast maken. Valla: “Dat is een heel goede manier om kennis onder de mensen te brengen. Er luisteren veel mensen naar en veel mensen vinden er hoop.”
Sommigen sporen haar aan om de podcasts in het Engels op te nemen met als doel een meer internationaal publiek te bereiken. Hoewel ze het waardeert deel uit te maken van een bredere, wereldwijde gemeenschap, wil ze op dit moment toch de focus op Noorwegen houden. De Noren moeten zelf nog overtuigd worden; er is nog werk aan de winkel. “Je moet orde op zaken stellen in je eigen huis voordat je de wereld in gaat”, volgens Valla.
Het land heeft potentieel en die kleine eenheden die niet-medicamenteuze zorg bieden “zijn daar maar een klein onderdeel van. Ik geloof echt dat Noorwegen nog meer voorop kan lopen – omdat we dit welzijnssysteem hebben, we hebben de politiek mee, we hebben krachtige gebruikersbewegingen, en we hebben goede professionals.”
Het rechtstreeks bereiken van beleidsmakers zou moeten helpen – zoals bij Bent Høie, de Noorse minister van Volksgezondheid die eind 2015 voor het eerst de richtlijn voor de mogelijkheid tot behandeling zonder medicijnen instelde en in de maanden daarna aandrong op naleving ervan. “De sleutel ligt bij de politici, daar ben ik zeker van, want je moet het systeem van buitenaf veranderen. Van binnenuit zal het niet lukken.”
Dat is haar boodschap aan anderen over de hele wereld: Kom buiten de hermetisch afgesloten omgeving van de psychiatrische zorg. Richt je blik op de machthebbers die beleid kunnen maken en echte hervormingen kunnen bewerkstelligen. “Als mensen binnen het systeem mogen beslissen, gebeurt het niet,” zei ze. “Je moet dus (mensen) hebben die van buiten het systeem verantwoordelijk zijn om te bepalen en te stellen: ‘Wij willen dit zo!'”.
Valla ziet de impact van Mad in Norway – nu en in de toekomst – vooral in die zoektocht om het paradigma te veranderen. Te oordelen naar de e-mails die ze van professionals en ervaringsdeskundigen hebben ontvangen, weten ze mensen te bereiken.
“Ik denk dat de impact op dit moment is dat mensen weer wat vertrouwen krijgen… Mensen krijgen wat hoop, en ze weten elkaar te vinden. We bouwen een gemeenschap op van mensen die verandering willen. Ik denk dat we dat een beetje gedaan hebben. Ik denk niet dat we per se iets in het systeem hebben veranderd, in ieder geval niet op een diepgaande manier.”
Stap voor stap, dat is de missie, naar een fundamentele verandering. Met deze gedachte: “Als iemand in nood is of hulp nodig heeft, kan die heel gemakkelijk – waar hij of zij ook woont – hulp krijgen op de volgende wijze: zonder diagnoses, zonder medicatie. Geen van beiden. Dus op de lange termijn willen we het hele systeem veranderen.”
“Onze ambitie dit jaar is om nog zichtbaarder te worden en aan verschillende activiteiten deel te nemen, zodat Mad in Norway een stem heeft – een nog sterkere stem. We willen gehoord worden. En we willen inspraak hebben in hoe de geestelijke gezondheidszorg zich in de toekomst ontwikkelt… Want ik denk dat men in Noorwegen wil luisteren.”
Veel Noren, ook politici, zien dat het huidige systeem niet werkt. Ze zien dat er steeds meer geld wordt uitgegeven, dat er steeds meer diagnoses worden gesteld, dat er steeds meer mensen arbeidsongeschikt worden. Mad in Norway kan een alternatieve weg uitzetten, zegt ze, die meer is dan kritiek leveren op het bestaande paradigma. Ze kunnen een gids zijn voor de toekomst.
“Als je begint met iets goed te doen, dan verspreidt het zich vanzelf”, aldus Valla. “Dus dat is wat we beogen.”
***Gepubliceerd op Mad in America, 14 februari 2022. Vertaald en bewerkt door MitN***
***MIA redactie: Gedurende 10 weken werd steeds een profiel gepubliceerd van één van de Mad in America-afdelingen. Deze afdelingen zijn onderling verenigd in het “Mad in the World-netwerk”.***