Wij mensen vergeten vaak dat we zoals dieren zijn, dat wij veel simpeler in elkaar zitten dan dat we denken. Ja, we zijn complexe wezens maar wij mensen hebben allemaal een zelfde lichaam met dezelfde uitrusting, en hoe we op gevaar reageren is niet zo verschillend. Het enige verschil is dat er roofdieren zijn die uithalen, dat er dieren zijn die vluchten of dat je dieren hebt die zich verstoppen tot het gevaar voorbij is. Wij mensen reageren ook allemaal binnen zo’n categorie op gevaar. De kern is echter altijd hetzelfde: dat is onveiligheid. We reageren vanuit angst op een situatie. Ons lichaam dat is ingesteld op gevaar zal vanuit ons oerinstinct kiezen of we vechten, vluchten of bevriezen.
Door Nicky Timmermans – 8 december 2023
Rondom dit oerinstinct zijn allerlei denkramen gebouwd. Zodoende is de uitingsvorm van stress en trauma erg uiteenlopend. Een gestrest mens krijgt een verminderde draagkracht en de klachten die daaraan vastzitten zijn altijd aan stress gerelateerd. Maar hoe groter de stress en hoe langer de stress aanhoudt, hoe actiever onze overlevingsstrategieën vanuit ons oerinstinct zullen worden. Dat is een natuurlijke reactie van ons mensen op gevaar.
Neem nou Covid; vele mensen kampen met vermoeidheidsklachten waarbij het herstel van de ziekte moeizaam verloopt. Wat ik daar in terug hoor, is dat zij allerlei methodes aangeboden krijgen die vrijwel geen, of maar even, een bepaalde verlichting bieden. Zij die uitvallen op werkgebied door de nasleep van Covid liggen er een geruime tijd uit en herstellen nauwelijks van hun klachten. Hun vermoeidheid neemt vaak juist toe in plaats van af en zij ontwikkelen langzaamaan steeds meer klachten vanuit een verminderde draagkracht. Zij gaan oeverloos op zoek naar een externe oplossing voor hun probleem en doen aanspraak op het zorgsysteem zodat, naar mijn zienswijze, de kern gemist wordt van de problemen die zich aandienen. Zij zijn voornamelijk bezig met wat verschijnt aan de oppervlakte door de fysieke klachten die voortkomen uit Covid. Er worden diëten aangeboden of fysiotherapie en er worden hele klinieken uit de grond gestampt, speciaal voor longcovid, waar voornamelijk aandacht aan de longcapaciteit wordt gegeven. Maar waar we voornamelijk het fysieke lichaam oplappen wordt mijns ziens de kern gemist, dat het om een gevoel van onveiligheid gaat.
Het virus heeft collectief een algemeen gevoel van onveiligheid veroorzaakt. Sommige van ons verkeerden zelf in levensgevaar of kenden mensen in hun omgeving die dit ervaarden. Ik zie een verband tussen trauma en Covid. Naar mijn zienwijze zijn diegenen die al trauma in zich droegen en op die manier dus onbewust vaak al leefden vanuit overlevingsstrategieën, door dit algehele gevoel van onveiligheid, vele malen gevoeliger voor een lange nasleep van het virus. Covid was en is een traumatische ervaring voor het lichaam en voor ons menszijn. Dit maakt dat onze overlevingsmechanismes automatisch actiever zijn geworden. Het versterkt daarom het gevoel van onveiligheid. Als ons systeem, en hiermee doel ik op het lichaam, onveiligheid heeft ervaren (trauma dus) zal ons systeem eerder overalert worden (zoals je dat ook ziet bij trauma). PTSS is daar een mooi voorbeeld van. Mensen met PTSS zijn alerter op hun omgeving, ervaren intenser prikkels en kunnen de wereld minder goed filteren. Zij staan als het ware altijd op scherp. Wat maakt dat zij op die manier ook veel meer prikkels binnen krijgen als iemand die niet zo op scherp staat. We staan als het ware met onze voelsprieten naar buiten gericht, als het hert dat met zijn oren gespitst van mijlenver iets aan hoort komen, alert op gevaar. Ons systeem is niet anders. Dat dierlijk instinct leeft ook in ons. Iets wat we in deze moderne maatschappij vergeten zijn. Maar als er dan een levensbedreigend virus de wereld in komt, worden wij mensen met onze neus op het feit gedrukt dat we kwetsbare wezens zijn. Ons overlevingsinstinct zal daarop actief worden, precies zoals de natuur dit bedoeld heeft.
Naar mijn zienswijze zijn zij die al trauma in zich droegen degenen die het hardst getroffen zijn, omdat zij al gekwetst waren. Daarom is er een groot verschil in gradatie van klachten waarneembaar. Niet iedereen weet van zichzelf dat men traumadrager is. Men leeft zo vaak vanuit onbewuste patronen. Dit is een manier van leven geworden. Kijk naar mensen met narcisme bijvoorbeeld, hun overlevingsstrategieën zijn zo waterdicht ingebouwd dat zijzelf geen weet hebben van het feit dat zij roofdieren zijn als gevolg van trauma. Door een gevoel van onveiligheid proberen ze angstvallig hun prooi onder controle te houden om hieruit een gevoel van veiligheid te verschaffen. Of kijk naar de empathische persoonlijkheid die continu de omgeving afscant en aftast op gevaar en zo de behoeftes van anderen haarfijn oppikt met het (onbewuste) doel zichzelf een gevoel van veiligheid te verschaffen.
Wij mensen zijn uitgerust met een intelligentie die ons beschermt tegen gevaar, dat is een feit. En onze maatstaaf is: hoe hoger de stress, hoe groter het gevaar. Hoe groter het gevaar, hoe sterker onze overlevingsstrategieën. Hoe dieper het gevoel van onveiligheid, hoe eerder we slaaf zullen worden van onze eigen overlevingsstrategieën. Als we ons niet bewust worden van de kern van onveiligheid kunnen we onmogelijk het gevoel van veiligheid vergroten en blijft ons lichaam in standje overleven staan. Dit zal uiteindelijk tot uitputting lijden, een verminderde draagkracht en nóg meer aan stressgerelateerde klachten. Allemaal een logisch gevolg van een natuurlijke reactie op gevaar.
Ik herhaal nogmaals; er was een levensbedreigend virus. Als empaat en hoogsensitief persoon met een zeer getraumatiseerd leven, heb ik ook zelf de ervaring met Covid gehad en kan ik met zekerheid zeggen dat deze mate van onveiligheid er voor zorgt dat we overgaan op standje overleven. En als we ons systeem niet gerust stellen dat het gevaar nu voorbij is, zullen we blijven overleven en ligt vermijding op de loer. Vermijden is de laatste optie. Stoppen met werken is vaak uit nood omdat we onze omgeving niet meer kunnen verdragen. We kunnen prikkels niet meer filteren omdat we continu op scherp staan, wat voor enorm veel stress zorgt. Het wordt een vicieuze cirkel. We bewegen vanuit stress en deze beweging veroorzaakt nog meer stress. Maar we hebben geen andere optie omdat we gevangen raken in de stressrespons van ons eigen trauma. Op een bepaald punt zul je bevriezen omdat het systeem het niet meer aankan. Op dat moment vallen we volledig uit.
Covid is traumatiserend. We kunnen ons dus wel blijven richten op de fysieke klachten en de mentale klachten die daaruit voortkomen, maar wat naar mijn zienswijze nodig is, is de veiligheid vergoten in het lichaam. Zo kunnen de actieve overlevingsmechanismes minder actief worden. Dat is dan ook iets waar ik mij voornamelijk op richt als therapeut zijnde binnen mijn praktijk. En ik kan je vertellen dat dit zeer effectief is bij trauma, stressgerelateerde klachten en hoogsensitiviteit.
Overlevingsstrategieën zorgen er op de langere termijn voor dat je oververmoeid en overprikkeld raakt, wat ook weer een gevoel van uitputting een verminderde draagkracht en daaruit voortkomende stressgerelateerde klachten zal veroorzaken. We hebben het er wel met z’n allen over dat Covid dit soort klachten veroorzaakte, maar uiteindelijk is de násleep van deze klachten een gevolg van hoe ons systeem met gevaar omgaat en gaat het niet meer zozeer om de Covid. Wij mensen moeten weten dat we veilig zijn. Dat geeft ons rust en zorgt voor een toename in draagkracht en zal op zijn beurt stressgerelateerde klachten verminderen.
Covid zorgde er voor dat we overalert werden. De nasleep in de klachten volgend op Covid hebben daar alles mee te maken. We zijn aan het dweilen met de kraan open. We plakken wel een pleister op de wond, maar kijken niet naar de wond zelf. Iets wat het zorgsysteem naar mijn mening onbewust wel vaker doet.
Het is gewoon een feit dat een ontspannen lichaam een grotere draagkracht heeft. En een lichaam zal zich pas ontspannen voelen als het veiligheid ervaart. Je kunt je voorstellen dat als er al een wond zat die eerder een groot gevoel van onveiligheid veroorzaakte waardoor onze overlevingsmechanismes al actief waren, we na een levensbedreigend virus eerder de lasten gaan ervaren van onze manier van leven. Het lichaam vraagt en nodigt ons uit om te veranderen.
In deze podcast ga ik verder op dit onderwerp in.
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 8 december 2023***
Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.
