De epigenetica is een relatief nieuw vakgebied. Het bestudeert hoe omgevingsprikkels beïnvloeden dat een organisme aan de hand van diens waargenomen omgeving, het gedrag en de activiteiten van diens eigen genen verandert en van diens nageslacht. Het blijkt namelijk dat deze verandering van gedrag en activiteit vervolgens ook doorgegeven wordt aan de volgende generatie. Met andere woorden, als jij een situatie of conflict meemaakt, kan dat doorgegeven worden aan de volgende generatie. Het is dus een aanvullend aspect op overerving. Een voorbeeld van een omgevingsprikkel die van invloed is op gen-niveau is stress. Stress kent vele oorzaken zoals voeding. Slechte voedingsgewoonten van de ouders zijn van invloed op hun genetisch karakter en zodoende op hun kinderen.
Door Lianne Hermers – 1 oktober 2023
Een grensverleggend onderzoek in deze, werd gedaan door [Waterland, Jirtle et al] Duke University en gepubliceerd in het tijdschrift Moleculair and Cellular Biology. Zij stelden vast dat verrijkte voeding bij muizen de genetische beïnvloeding van de ouders kan opheffen (de genen zelf veranderen niet!). De voedingssupplementen blokkeren een ziekmakend gen en dit geeft een andere uiting aan het fysieke lichaam.
In het onderzoek keken wetenschappers naar het effect van voedingssupplementen op drachtige muizen met het abnormale agouti-gen. Agouti-muizen hebben een gele vacht en zijn extreem zwaarlijvig, wat hen vatbaar maakt voor hart- en vaatziekten, diabetes en kanker.
In het experiment ontving één groep van gele, zwaarlijvige agouti-moeders methylgroeprijke supplementen die voor iedereen in een natuurvoedingswinkel verkrijgbaar zijn: foliumzuur, vitamine B12, betaïne en choline. De andere groep ontving een methylarm dieet. De babymuizen waarvan de moeder tijdens de zwangerschap een methylrijk dieet kreeg, hadden een normaal gewicht en waren bruinkleuring en gezond. De babymuizen waarvan de moeder een methylarm dieet kreeg waren obese (zwaarlijvig), hadden een gele vacht en waren gevoelig voor diabetes.
Er werd voor methylrijke supplementen gekozen omdat een aantal studies heeft aangetoond dat de chemische methylgroep betrokken is bij epigenetische veranderingen. Wanneer methylgroepen zich aan het DNA van een gen hechten, verandert dit namelijk de bindingskarakteristieken van regulerende chromosomale eiwitten. Als de eiwitten te sterk aan het gen binden, kan de eiwit-‘mouw’ niet worden verwijderd en kan het gen niet worden afgelezen. Het methyleren van het DNA kan de activiteit van het gen stilleggen of veranderen.
Zie voor een beeldende uitleg van dit methyleren het onderstaande filmpje:
(Automatisch ondertitelen kan aangezet worden middels het icoon ‘ondertiteling’ rechtsonder. Als dit actief is, kunt u bij instellingen (icoon instellingen rechtsonder) de ondertiteling op Nederlands (Dutch) zetten).
Voeding lijkt hier inderdaad de genen te overtreffen. De moeders die de supplementen met methylgroepen kregen, brachten namelijk normale, magere bruine muizen voort, hoewel de nakomelingen hetzelfde agouti-gen bezaten als hun moeders. De agouti-moeders die de supplementen niet kregen, brachten gele jongen voort, die veel meer aten dan de bruine jongen. De gele jongen wogen uiteindelijk bijna tweemaal zoveel als hun magere, ‘pseudo-agouti’-tegenhangers.
De bovenstaande afbeelding van de muizen is heel opmerkelijk. Hoewel de beide muizen genetisch identiek zijn, verschillen ze wezenlijk in hun uiterlijk: de ene muis is mager en bruin, de andere muis is zwaarlijvig en geel. Wat je in de afbeelding niet kunt zien is dat de zwaarlijvige muis ook nog diabetes heeft, terwijl zijn genetisch identieke tegenhanger gezond is.
Toen onderzoekers de zwangere gele ongezonde muizen een methylrijk dieet gaven, waren de meeste van hun pups weer bruin en gezond. Deze resultaten tonen aan dat de omgeving in de baarmoeder de gezondheid van nakomelingen op volwassenen leeftijd beïnvloedt. Zie hiervoor ook ons kwartaalthema over GHIA, Global High Intensity Activation over zeer vroeg trauma.
Met andere woorden: Niet alleen het voedsel wat wij eten bepaalt onze gezondheid (epigenetica), maar ook het voedsel wat onze ouders aten! En omdat epigenetische veranderingen ook in de sperma- of eicellen optreden, worden de aanpassingen ook doorgegeven aan de generaties daarop.
Studies [Willet et al] hebben vastgesteld dat het epigenetische mechanisme een factor is bij een verscheidenheid van ziekten, waaronder kanker, hart- en vaatziekten en diabetes. In feite kan bij slechts 5% van het aantal patiënten met kanker of hart- en vaatziekten de ziekte aan erfelijkheid worden toegeschreven. Alleen dan is er sprake van een echte mutatie in chromosomen.
Opvoedings- en omgevingsfactoren zijn de schakelaars die genen kunnen beïnvloeden. De mensen rondom het opgroeien van een kind zijn zodoende allemaal zeer belangrijk en in feite bedienen zij de epigenetische schakelaars.
Wil je hierover meer weten? Lees dan onze kwartaalthema’s over Adverse Childhood Experiences, ofwel nadelige (negatieve) ervaringen in de kindertijd die de hersenontwikkeling van een kind beïnvloeden, Epigenetica, hoe levensomstandigheden (nurture) de genen beïnvloeden en het onderbuikgevoel, waarbij onderzocht wordt of onderbuikgevoelens iets psychologisch, iets biologisch of een beetje van beide zijn.
***Deze blog verscheen voor het eerst op Mad in the Netherlands, 1 oktober 2023***
Mad in the Netherlands presenteert blogs van een diverse groep schrijvers. Deze berichten zijn bedoeld als een openbaar forum voor discussie over de psychiatrie en haar behandelingen. De geuite meningen zijn die van de schrijvers zelf.
