Een zeer informatief artikel waarin kort en op begrijpelijke wijze werking, bijwerkingen, afhankelijkheid, afbouwen en onttrekkingsverschijnselen aan de orde komen. Een goed uitgangspunt als u meer wilt weten over benzodiazepines (benzo’s) ofwel de ‘Pammetjes’. De auteur heeft een graad in biologische wetenschappen en een doctoraat in farmacologie en vertaalde het boek van Peter Breggin “The Suspension of Psychiatric Drugs. A Handbook for Prescribers, Therapists, Patients and Their Families” en het boek van Joanna Moncrieff “The Bitter Pills. The Disturbing History of Antipsychotic Drugs” naar het Italiaans.
Door Laura Guerra – 30 juni 2022
Benzodiazepinen (BDZ) worden gebruikt voor de behandeling van angst en slapeloosheid, voor spierontspanning, als anti-epilepticum, als premedicatie bij operaties en bij postoperatieve behandelingen, en om de bijwerkingen van andere geneesmiddelen tegen te gaan. (1)
Ze worden ook illegaal genomen door veel drugsverslaafden om de high van een drug te verhogen (2) en bij alcoholverslaving.
Het zijn zeer aantrekkelijke geneesmiddelen omdat ze snel werken en goed zijn voor de doeleinden waarvoor ze worden gebruikt. Ze werken snel en zorgen voor ontspanning, verlichting van angst en bevordering van de slaap, maar na korte tijd veroorzaken ze een sterke afhankelijkheid en tolerantie. Dit betekent dat men niet zonder kan en de doses moet verhogen om het gewenste effect te krijgen, zelfs tot zeer hoge doses. (2)
Effectiviteitsduur
BDZ’s verliezen hun aanvankelijke hypno-inductieve werking (vermogen om slaap op te wekken) na ongeveer twee weken en hun anxiolytische werking (angstremmend effect) ongeveer vier maanden nadat met het gebruik ervan is begonnen. (3)
Na deze perioden neemt de werkzaamheid geleidelijk af tot zij verdwijnt, maar de afhankelijkheid en de bijwerkingen blijven. (3)
Daarom moet het gebruik ervan zo nodig worden beperkt en mag het, zoals de bijsluiter aangeeft, niet langer duren dan 2-4 weken. Breggin stelt voor ze niet langer dan een paar dagen achter elkaar in te nemen, afgewisseld met regelmatige perioden waarin ze niet worden ingenomen. (4). Veel clinici en ervaren patiënten zijn het eens met deze aanpak.
Indeling van BDZ naar halfwaardetijd
Benzodiazepinen kunnen worden ingedeeld naar hun halfwaardetijd, d.w.z. de tijd die nodig is om hun concentratie in het bloed te halveren. (3)
Zij kunnen aldus worden ingedeeld in:
- BDZ met een lange halfwaardetijd: (langer dan 48 uur) zoals EN, Valium, Prazene
- BDZ met een middellange halfwaardetijd: (tussen 24 en 48 uur) zoals Roipnol en Mogadon
- BDZ met een korte halfwaardetijd: (korter dan 24 uur) zoals Xanax, Lexotan, Tavor
- BDZ met zeer korte halfwaardetijd (minder dan 10 uur), zoals Esilgan, Halcion, Serpax en Minias
Werkingsmechanisme van BDZ’s
BDZ’s hebben, net als andere klassen van psychotrope geneesmiddelen, geen specifieke werking op angst of agitatie, maar veroorzaken een algehele onderdrukking van de hersenfunctie.
Zij versterken het effect van GABA, de belangrijkste remmende neurotransmitter in het zenuwstelsel van zoogdieren, die de prikkelbaarheid van alle delen van het zenuwstelsel regelt. BDZ versterken de sedatieve (kalmerende), anxiolytische (slaapopwekkende), anesthetische (verdovende), anticonvulsieve (pulswerende) en myorelaxerende (spierontspannende) eigenschappen van GABA. (5)
Bijwerkingen van BDZ
BDZ’s kunnen bij inname overmatige sedatie (sufheid) en verminderde alertheid en spiercoördinatie veroorzaken. Bovendien kunnen zij slaperigheid, ataxie (lusteloosheid), concentratieproblemen, hypotonie (verminderde spierspanning), duizeligheid en geestelijke verwarring veroorzaken. Zij kunnen ook een aanzienlijke invloed hebben op de emotionele reacties en de hartfunctie, om maar enkele van de belangrijkste effecten te noemen (3).
Overmatige sedatie met cognitieve disfunctie als gevolg komt vaker voor bij ouderen, waardoor het risico op vallen en dus fracturen toeneemt. Bij ouderen kunnen zij, nog vaker, leiden tot episoden van verwardheid, gepaard gaande met episoden van nachtelijke dwaaltochten. Autorijden en andere activiteiten die speciale aandacht vereisen, kunnen gevaarlijk zijn onder invloed van BDZ’s vanwege hun kalmerende eigenschappen.
Als onderdeel van cognitieve stoornissen veroorzaken BDZ’s amnesie (geheugenverlies) en vanwege deze eigenschap worden ze gebruikt als premedicatie vóór een operatie. Zij kunnen ook leiden tot geheugenstoornissen en problemen veroorzaken bij het verwerven en verwerken van nieuwe informatie. (3).
Paradoxaal effect
Benzo’s kunnen een ontremmend effect hebben, abnormale gedragsreacties teweegbrengen en soms geweld uitlokken bij mensen die dit soort gedrag normaal niet vertonen. Deze effecten manifesteren zich met name bij toenemende of afnemende doseringsveranderingen. (4)
Alle benzodiazepinen kunnen slapeloosheid, nachtmerries, angst, agitatie, woede, vijandigheid, prikkelbaarheid, agressie, hallucinaties en psychose veroorzaken.
Breggin wijst in dit verband op Xanax als het meest voorgeschreven en tevens de gevaarlijkste benzodiazepine, omdat het een aanzienlijke bezwerende werking heeft (6), waarbij hij aangeeft dat gebruik in combinatie met een SSRI antidepressivum een veel voorkomende combinatie is in gevallen van manie, zelfmoord, geweld en moord. (4)
Verslaving / afhankelijkheid
Alle BDZ veroorzaken afhankelijkheid, zowel psychisch als fysiek, na enkele weken of maanden gebruik, maar die met een korte halfwaardetijd (bv. Xanax, Minias) kunnen ontwenningsverschijnselen geven, zelfs tussen doses in (interdosisontwenning). (3) Degenen die dit type BDZ nemen om te slapen, kunnen bijvoorbeeld ’s morgens wakker worden in een toestand van angst en agitatie die pas overgaat wanneer de ochtenddosis wordt genomen. In dit opzicht is het veiliger langwerkende (lange halfwaardetijd) benzodiazepinen te gebruiken, zoals Valium, omdat deze geen interdosisontwenning geven.
Vanwege de magische werking van de farmaceutische middelen schrijven mensen deze toestanden van angst en onrust gewoonlijk niet toe aan het afkicken van de medicatie, maar zien zij het als een verergering van de stoornis waarvoor zij de medicatie waren gaan gebruiken.
De krachtigere BDZ’s zoals Xanax, Tavor en Rivotril zijn verslavender. (3)
Waarom stoppen met benzodiazepinen? Effecten van langdurige behandeling
Na de periode waarin men er baat bij heeft, zoals effecten op chronisch slecht functioneren (CBI), wordt langdurig gebruik van BDZ’s in verband gebracht met: een toename van geheugenstoornissen, angst, amnesie, intense depressie, moeite om nieuwe dingen te leren, concentratieproblemen, emotionele afstomping (4), cognitieve stoornissen met symptomen die lijken op die van de ziekte van Alzheimer (7) en die bijdragen tot een vermindering van de levenskwaliteit van mensen en tot moeilijkheden op het werk en in het sociale leven.
Op neurologisch niveau is langdurig gebruik ook in verband gebracht met een verhoogde kans op het ontwikkelen van dementie (8) en hersenatrofie (verlies van hersencapaciteit ofwel hersenkrimp (4)).
Door de roeswerking van het middel (intoxicatie-anosognosie) (6) beseffen mensen de omvang van hun verlies pas wanneer het middel wordt gestaakt. Toch voelen de meeste patiënten die langdurig benzodiazepinen hebben gebruikt, zich beter na het stopzetten van het gebruik.
De Britse psychiater Heather Ashton schreef:
“Veel patiënten ontdekten zodra zij stopten met het nemen van benzodiazepinen, dat zij gedurende al die jaren van gewoontegebruik op een lager niveau hadden geleefd dan hun werkelijke capaciteiten. Het was alsof een gordijn of sluier voor hun ogen werd opgelicht: langzaam, soms plotseling, werden de kleuren levendiger, het gras groener, de geest helderder, angsten verdwenen, de stemming verbeterde en de lichamelijke kracht nam toe”. (3)
Ontwenningsverschijnselen
Abrupte of te snelle (niet hyperbool) stopzetting van de behandeling, vooral bij hoge doseringen, kan acute ontwenningsverschijnselen veroorzaken, zoals (3):
PSYCHISCHE SYMPTOMEN
- Prikkelbaarheid (nervositeit, rusteloosheid)
- Slapeloosheid, nachtmerries, andere slaapstoornissen
- Verhoogde angst, paniekaanvallen
- Agorafobie, sociale fobie
- Perceptuele (sensorische) vervormingen
- Depersonalisatie, derealisatie
- Hallucinaties, misleidende gevoelens
- Depressie
- Agressiviteit
- Obsessies
- Paranoïde gedachten
- Boosheid, agressiviteit, prikkelbaarheid
- Geheugen- en concentratieproblemen
- Indringende herinneringen
- Driftbuien, afgunst (zelden)
LICHAMELIJKE SYMPTOMEN
- Migraine (hoofdpijn)
- Pijn/stijfheid – (armen/benen, rug, nek, tanden, kaak)
- Tintelingen, gevoelloosheid, veranderde gevoeligheid – (armen-benen, gezicht, romp)
- Zwakte (“zachte benen”, “trillende benen”)
- Vermoeidheid, griepachtige symptomen
- Spiersamentrekkingen, schokken, tics, gevoel van “elektrische schokken”
- Tremors
- Duizeligheid, verwarring, gebrek aan evenwicht
- Geïrriteerde of droge ogen, gezichtsstoornissen
- Tinnitus
- Overgevoeligheid – (voor licht, geluid, tast-, smaak- en reukzin)
- Gastro-intestinale stoornissen – (misselijkheid, braken, diarree
- constipatie, pijn, opgeblazen gevoel in de buik, slikproblemen)
- Verandering in eetlust en/of gewicht
- Droge mond, metaalsmaak in de mond, slechte adem
- Opvliegers, zweten, hartkloppingen
- Kortademigheid
- Urinestoornissen, menstruatieproblemen
- Huiduitslag, jeuk
- Convulsies, stuipen (zelden)
(Opmerking MitN: dit soort onttrekkingsverschijnselen kunnen ook optreden gedurende de ontwenning van andersoortige psychofarmaca zoals antipsychotica of antidepressiva. Zie onze pagina’s afbouwen en onttrekking. Als u meer over het werkingsmechanisme van psychofarmaca wilt weten dan kunt u starten op deze pagina).
Benzodiazepines staken: hoe doe je dat?
Aangezien het belangrijkste effect van benzodiazepinen angstdempend is, hebben bijgevolg bijna alle acute symptomen bij het staken ervan betrekking op die anxiogene component.
Het Ashton-handboek, een van de meest gezaghebbende bronnen voor het veilig staken van het gebruik van benzodiazepinen, geeft een opsomming met vele aanknopingspunten voor een veilige staking. Globaal genomen komt dit neer op een vermindering van de gebruikte dosis met 10% om de vier weken, waarbij de dosis bij elke vermindering opnieuw moet worden berekend (3). Als bijvoorbeeld 100 mg van het geneesmiddel wordt ingenomen, zal de eerste verlaging tot 90 mg zijn, na vier weken 81 mg, na nog eens vier weken 73 mg, enzovoort. Er moet rekening worden gehouden met vele andere factoren, die in de handleiding worden vermeld, om onaangename neveneffecten te voorkomen. Zo vragen heftige onttrekkingsverschijnselen om een aangepast schema met kleinere verminderingen en langere tussenpozen.
(Opmerking MitN: Afbouwmedicatie kan een goed hulpmiddel zijn).
***Gepubliceerd op Mad in Italy, 30 juni 2022. Vertaald door MitN.***
Bronnen:
(1) Connor G. Bounds G, Nelson V.L. Benzodiazepines. StatPearls Publishing; 2022 Jan. 2021 Nov 14.
http://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29261973/
(2) O’brien P. Benzodiazepine use, abuse, and dependence. J Clin Psychiatry 2005;66 Suppl 2:28-33.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15762817/
(3) Ashton E. Benzodiazepinen: hoe werken ze en hoe stop je ermee Het Ashton-handboek
https://www.benzo.org.uk/manual/index.htm
(4) Breggin P.R. Het staken van psychotrope drugs, een handboek voor voorschrijvers, therapeuten, patiënten en hun familie. Fioriti uitgeverij 2018
(5) Duke N. Evidence That Sedative Effects of Benzodiazepines Involve Unexpected GABA A Receptor Subtypes: Quantitative Observation Studies in Rhesus Monkeys. J Pharmacol Exp Ther 2018 Jul;366(1):145-157.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29720564/
(6) Effetto incantesimo del farmaco (anosognosia da intossicazione), het drugsspanne-effect
https://mad-in-italy.com/2019/07/effetto-incantesimo-del-farmaco-anosognosia-da-intossicazione/
(7) Yaffe K. Benzodiazepines and risk of Alzheimer’s disease. BMJ 2014.349:g5312
doi: https://doi.org/10.1136/bmj.g5312