Ingekorte vertalingen

Waarom horen mensen stemmen? (En waarom willen we dat weten?)

Door

20/09/2022

Een schilderij van een hoofd waarin allerlei mensfiguren/energieën waarneembaar zijn.

De behoefte om te weten waarom mensen stemmen horen, ontstaat vanuit oprechte betrokkenheid. Het komt voort uit het (soms wanhopige) geloof dat ‘weten’ de poort is naar ‘helpen’. Uit de behoefte te geloven dat er een antwoord is (moet zijn!). De trainers van the Wild Flower Alliance willen door hun (ervarings)kennis te delen, stemmenhoorders, families, naasten en professionals helpen om hun eigen keuzes te maken. Daarom benaderen ze deze ‘waaromvraag’ zodanig dat het iemand helpt diens eigen betekenis te vinden.

Door: Sera Davidow – 10 januari 2016

Toen ik begon te schrijven voor Mad in America, startte ik een serie genaamd “False Arguments”. Dit is wat ik bedoel met ‘valse argumenten’:

In mijn ervaring is de wereld van de ‘geestelijke gezondheid’ absoluut overladen met wat ik graag ‘valse argumenten’ noem. Letterlijk elke dag zijn mensen verwikkeld in debatten zonder ooit de aannames waarop die debatten zijn gebaseerd in twijfel te trekken. Het is vergelijkbaar met mijn man die naar me toekomt en vraagt: “Hé, zullen we vandaag de drinkbeker van onze eenjarige dochter vullen met Pepsi of Coca Cola?”. Waarop we vervolgens de verschillende pluspunten van beide frisdranken beginnen te bespreken zonder dat we onszelf ooit afvragen waarom we onze lieve, nietsvermoedende peuter überhaupt frisdrank zouden aanbieden. Met andere woorden, soms liggen de grootste problemen niet in de beste argumenten van de tegenpartij, maar in de aannames van de vragen zelf.

Wat zou er gebeuren als we gewoon wat vaker “waarom” zouden vragen? Waarom geloven we wat we geloven? Wat zou er gebeuren als we ons zouden verdiepen in de meest typische argumenten en zouden zoeken naar een ander uitgangspunt? Hoe zijn we op dit punt gekomen en is het wel het juiste punt? En natuurlijk, wie of wat was het dat ons hierheen leidde en hoe kwam diegene of dat precies aan die macht?

Zo kwam ik tot dit deel van “False Arguments”: Waarom horen mensen stemmen? (En waarom moeten we dat weten?)

Wie wil het weten en waarom?

Ik maak deel uit van een organisatie (de Western Massachusetts Recovery Learning Community) die steeds meer Hearing Voices trainingen aanbiedt in de hele Verenigde Staten. Deze trainingen zijn gebaseerd op de filosofie en aanpak van de Hearing Voices Movement en zijn misschien het best beschreven op de website van Intervoice (International Hearing Voices). Naarmate dit soort trainingen vorderen, komt het gesprek uiteindelijk altijd uit op de vraag: “Maar waarom horen mensen eigenlijk stemmen?”. Dat is meestal de eerst opkomende vraag nadat we de medische invalshoek in twijfel hebben getrokken. (Als in: “Wacht, je hebt me net op het verkeerde been gezet. Iedereen die ik ken heeft altijd gezegd dat dit een ziekte is, en dat hebben ze met grote zekerheid gezegd. Dus, als het geen ziekte is, wat dan wel?!”)

Meestal komt deze vraag niet van mensen die zelf stemmen horen. Ze komt van mensen in de rol van hulpverlener, en – nog vaker – van ouders. Als ouder begrijp ik de wanhopige wens om de dingen voor je kind “in orde” te maken (vooral als ze dat niet zijn). Ik kan me (vrij sterk) inleven in die gevoelens van strijd en de zoektocht naar antwoorden die een ouder op de moeilijkste momenten kunnen beheersen. Ik snap het.

De behoefte om te weten, ontstaat vanuit oprechte betrokkenheid. Het komt voort uit het (soms wanhopige) geloof dat ‘weten’ de poort is naar ‘helpen’. En uit de behoefte te geloven dat er een antwoord is (moet zijn!). In sommige gevallen (vooral wanneer trauma’s worden besproken) kan het zelfs voortkomen vanuit een verlangen om van de eigen schuld te worden ontheven, wat ook reëel en begrijpelijk is. Maar wat als het helemaal de verkeerde vraag is? Wat als het focussen op het ‘waarom’ (althans in de meest objectieve zin) ons eigenlijk steeds verder verwijdert van het ‘helpen’. Dus van hetgeen waar we het meest naar op zoek zijn?

In werkelijkheid praten de Hearing Voices trainers met wie ik werk veel over het ‘waarom’. Ze delen hun eigen verhalen en hoe ze betekenis aan hun ervaringen hebben gegeven. Ze geven ook voorbeelden van manieren waarop anderen betekenis aan hun ervaringen hebben gegeven. Ze erkennen (maar leggen niet het accent op) traditionele medische perspectieven en een traumakader. En daar blijft het niet bij. Ze bespreken ook spiritualiteit en een aantal andere genuanceerde manieren waarop iemand stemmen horen kan verklaren.

Zij doen dit alles echter vanuit de visie om iemand te helpen zijn eigen betekenis te vinden. Het lijkt weinig tot niets op de traditionele manier van zoeken naar een universele waarheid. In feite zou het enige antwoord op de vraag “Waarom hoor ik stemmen?” – althans vanuit het oogpunt dat geworteld is in de Hearing Voices-beweging – moeten zijn “Ik weet het niet”. En niet op een afwijzende manier, maar op een constructieve wijze. Als in: “Ik weet het niet, maar dit is hoe sommige mensen het begrijpen…” of, “Ik weet het niet, wat denk jij?”.

Toegegeven, niet weten is eng. Veel mensen zullen het antwoord dan ook niet leuk vinden. De “waarheid” te horen krijgen van iemand die doet alsof hij het weet, kan ongetwijfeld enigszins opluchten (al is het maar tijdelijk). Maar om één antwoord te ontvangen alsof dat “het” antwoord is, beperkt onvermijdelijk iemands mogelijkheden, en kan iemand wegleiden van wat uiteindelijk voor die persoon zal werken. (Het kan iemand zelfs in een richting sturen naar iets dat grote schade zal veroorzaken.) Maar het allerbelangrijkste is dat het ook gewoon niet eerlijk is.

In hun streven een balans te vinden tussen niet sturen en toch enkele voorbeelden geven van manieren waarop mensen betekenis geven, stuiten onze trainers (en ieder ander die een dergelijke dialoog zou moeten aangaan) ook op een andere barrière. Mensen horen alternatieve kaders als ‘symptomen’ of ‘onbelangrijke bijzaken’. Ze hebben daardoor soms het gevoel dat hen helemaal geen alternatieve kaders zijn aangereikt. Vaker wel dan niet lijken mensen onze woorden te vertalen naar iets in de strekking van:

“Het is een ziekte of het is …. iets anders… maar we vertellen je niet wat, omdat we het niet weten en we proberen alleen maar te zeggen dat het waarschijnlijk geen echte ziekte is. Zoek het zelf maar uit. Tot ziens!”

“Het is een ziekte of het is een trauma. Het moet het een of het ander zijn, en aangezien niemand een ziekte heeft vastgesteld, is het waarschijnlijk een trauma. Wat, je zegt dat je geen trauma hebt meegemaakt? Had je een vrij gelukkige, gezonde jeugd? Oeps, sorry! Begin dan maar met graven tot je je een vergeten traumatische herinnering herinnert of zo!”

Of (mijn persoonlijke favoriet)

“Hé, we weten niet wat er aan de hand is, maar niet omdat er geen antwoord is. Het is gewoon dat we het niet weten omdat we geen ‘professionals’ zijn. Dus, alsjeblieft, de volgende keer dat je een training doet, haal er dan een psychiater bij, stel hem alle verkeerde vragen en ga terug naar de troost van wat je al ‘wist’: Het is allemaal een ziekte.”

De realiteit is dat degenen die “bewijs” en specifieke, concrete “kennis” claimen, over het algemeen meer gehoor krijgen dan degenen die beweren dat het beste (en meest ware) antwoord helemaal geen duidelijk antwoord is. (Dit geldt vooral in culturen waar een relatief klein aantal jaren academische studie veel meer wordt gewaardeerd dan tientallen jaren persoonlijke ervaring). En dus proberen we een evenwicht te vinden. We proberen concrete voorbeelden te geven, terwijl we toch het belang benadrukken van een houding die uiteindelijk zegt: “Ik weet niet wat jouw waarheid is.” En wanneer iemand de waarheid deelt waartoe hij zelf is gekomen (zoals Jacqui Dillon stelde in ‘Voorbij het medische model’), benadrukken we het belang van het onderzoeken van de daadwerkelijke impact van die waarheid op het leven van die persoon. Dit in plaats van de waarheid waartoe de persoon zelf is gekomen te evalueren in relatie tot de eigen overtuigingen van de trainers.

Iedereen kan stemmen horen als de omstandigheden er naar zijn (koorts, isolatie, slaapgebrek, enz.). Maar het ‘waarom’ is dus vaak niet zo duidelijk. Waarom stelt The Hearing Voices dat het enige juiste antwoord op deze vraag: ‘ik weet het niet’ zal zijn? Dit komt omdat:

Er is geen mogelijkheid (geen specifieke bloedtest o.i.d.) is om de belangrijkste oorzaak bij een bepaald persoon te achterhalen.
Hoewel er meestal een algemeen aanvaarde reden is, die reden kan verschillen in de loop der tijd of tussen verschillende culturen. Dit wijst er dus op dat redenen meer gebaseerd zijn op geloofssystemen dan op een enkel “juist” antwoord.
De input van honderdduizenden stemmenhoorders over de hele wereld aangeven hoe belangrijk het is om mensen te helpen betekenis te geven aan hun eigen ervaring, veel meer dan aan een externe betekenis die hen wordt opgedrongen.

We hebben een hand-out gemaakt om het lastige evenwicht van al die ideeën te concretiseren:

Toont een 6-tal subgroepen waarom mensen stemmen kunnen horen. Deze staan na de afbeelding uitgelegd in tekst. Bron: Western Mass Recovery Learning Community, 2016 — ^{Zie voor meer informatie: https://wildfloweralliance.org/}

Waarom horen mensen stemmen?

Een greep uit de invalshoeken die mensen kunnen gebruiken om betekenis te geven aan stemmen:

Biologische reden: De meest geaccepteerde verklaring voor stemmenhoren in de meeste westerse culturen is van medische of biologische aard. Maar zelfs een biologische invalshoek betekent niet noodzakelijkerwijs “ziekte” (hoewel dat de meest gangbare interpretatie is). Biologische verklaringen kunnen ook erfelijkheid inhouden die niet op ziekte is gebaseerd (d.w.z. zeggen dat er een erfelijke band is tussen familieleden die stemmen horen is niet hetzelfde als zeggen dat er een erfelijke band van ziekte is, want stemmenhoren hoeft niet als ‘ziekte’ of ‘slecht’ te worden beschouwd). Het kan ook gaan om lichamelijk letsel of om “neurodiversiteit”, wat gewoon verwijst naar hersenen die een andere bedrading hebben, zonder de veronderstelling dat de ene inherent beter is dan de andere. (Misschien is er zelfs sprake van een evolutionaire kwaliteit van het stemmenhoren, waarbij het als een positieve of negatieve eigenschap wordt beschouwd op basis van de omgeving). Helaas is het enige biologische perspectief dat veel besproken en gepromoot wordt, gebaseerd op een ziektemodel, en het is belangrijk te onthouden dat – hoewel het de populairste verklaring is – geen enkel biologisch verband objectief of wetenschappelijk bewezen is (d.w.z. er is geen sprake van een definitief genetisch verband of ziekteproces’ dat geïdentificeerd is).
Gevoeligheid/aanleg: In sommige gevallen kan dit een nuancering zijn van een “biologisch” perspectief, in die zin dat de biologische samenstelling van sommige mensen ertoe kan leiden dat zij gevoeliger zijn voor bepaalde elementen. Anderen kunnen deze gevoeligheden ontwikkelen op basis van hun omgeving. Hoe dan ook, voor sommigen kunnen gevoeligheden voor zaken als slaapgebrek, voedsel, nabijheid van chemicaliën (enz.) of pillen (al dan niet op recept) leiden tot de ervaring van stemmenhoren.
Trauma-oorzaak: Trauma wordt over het algemeen door de betrokkene zelf ingevuld (niemand kan echt zeggen wat trauma wel of niet is voor iemand anders) en kan worden opgevat als alles wat die persoon ertoe beweegt te geloven dat de wereld een onveilige plaats is die niet in staat is aan zijn of haar meest elementaire behoeften te voldoen (althans zonder substantiële aanpassing van hun kant). Het kan het resultaat zijn van één grote gebeurtenis of van een reeks kleinere gebeurtenissen of omstandigheden (zoals racisme of armoede) die een cumulatief effect hebben. Een van de meest voorkomende alternatieve verklaringen voor een biologisch perspectief is er een die gebaseerd is op trauma. Uit onderzoek gebaseerd op de Adverse Childhood Experiences (ACE) studie blijkt dat mensen met een ACE score van 7 of hoger 700% meer kans hebben om stemmen te horen. Velen die stemmen horen als gevolg van een trauma interpreteren dit ook als een manier om ermee om te gaan of als een aanpassing die hen helpt te overleven in de wereld. Sommigen leren bijvoorbeeld dat zelfs een enge stem gewoon bedoeld is als een waarschuwing voor een omgeving die gevaarlijk voor hen kan zijn (of in ieder geval gevaarlijk wordt geacht op basis van vroegere trauma-ervaringen).
Stressreactie: Nauw verwant aan het trauma-invalshoek is het aspect ‘stressrespons’. Op soortgelijke wijze kan een ‘stressrespons’ ontstaan wanneer iemand de wereld of een gebeurtenis overweldigend vindt, zelfs als hij of zij het niet direct als ’trauma’ zou omschrijven. Bijvoorbeeld, vinden sommige mensen het leven in de chaotische omgeving van een grote stad (met al zijn lawaai, beweging en drukte) op zintuiglijk niveau overweldigend. Als ze niet in staat zijn te verhuizen en te leven in een omgeving waar ze zich meer op hun gemak voelen, kunnen ze als gevolg daarvan stemmen ontwikkelen (of een ander aantal stressreacties). Nogmaals, voor sommigen kan dit een manier zijn om ermee om te gaan (althans in het begin), in plaats van dat ze het als “onaangepast” zien.
Spirituele invalshoek: De oprichters van de Hearing Voices beweging ontwikkelden een deel van hun eerste inzicht in dit concept toen ze religieuze en medische interpretaties van stemmenhoren met elkaar vergeleken. Om precies te zijn vroeg Patsy Hage (een stemmenhoorder en oprichtster van het HV-perspectief) aan Marius Romme (haar arts en een van de twee medeoprichters) waarom de aanvaarding van zijn religie dat sommigen de stem van hun God kunnen horen meer valide was dan de stemmen die zij zelf hoorde. Dit bracht Marius ertoe zijn veronderstellingen over Patsy’s ervaring (en de ervaring van stemmenhoorders in het algemeen) te herzien. In feite bevatten veel religies en spirituele kaders geschiedenissen van mensen die stemmen hoorden van voorouders, Goden, en zo meer. Binnen die context zien velen deze ervaring als een geschenk, of een proces van opkomst of het vinden van iemands ware zelf. Dat kan een zinvol proces zijn als iemand wordt gesteund om die ervaring in te bedden in onze wereld op een manier die hem in staat stelt door te gaan. Er is ook een perspectief dat ‘spirituele nood’ heet en dat steeds meer aandacht krijgt in de wereld.
Een bovennatuurlijke insteek: Dit perspectief is soms nauw verbonden met een spiritueel perspectief, omdat (voor sommigen) bovennatuurlijke ervaringen verbonden kunnen zijn met hun spirituele overtuigingen. Hoe dan ook, dit perspectief kan inhouden dat iemand de stem hoort van overleden familieleden of vrienden, of een aantal andere ervaringen, bijvoorbeeld wanneer iemand gelooft dat zijn stemmen het resultaat zijn van een buitenaardse transmissie of de stem van een ander bovennatuurlijk wezen. Dit perspectief wordt het meest genegeerd als een “symptoom” van een ziekte in plaats van een legitieme manier om de ervaring van stemmenhoren te begrijpen. Voor veel mensen is dit echter een krachtige manier van betekenisgeving die een positieve invloed heeft op hun leven. Voor degenen onder ons die moeite hebben met het accepteren van kaders die vanuit hun eigen overtuigingen te ‘raar’ of moeilijk te begrijpen lijken, is het misschien het belangrijkst om onszelf eraan te blijven herinneren dat het in feite de impact is die iemands overtuigingen op zijn leven hebben.

En hoe beïnvloedt die overtuiging het leven van die persoon? Tot inzicht komen (of dat nu gebaseerd is op conventionele wijsheid of op iets dat daar heel vreemd aan lijkt) kan een belangrijk en helend proces zijn. Vaak zal het nodig zijn dat ondersteuners hun eigen vooroordelen loslaten. Vragen die in dit proces nuttig kunnen zijn, zijn onder meer: Is de persoon zelf betrokken bij deze manier van denken? Kwam hij zelf tot deze conclusie of is hem die opgedrongen? Heeft deze overtuiging negatieve gevolgen, en zo ja, hoe ziet dat eruit? Hoe zit het met de positieve gevolgen? Wil de persoon andere manieren onderzoeken om betekenis te geven aan zijn/haar stemmen of andere ongewone ervaringen? Het is ook belangrijk op te merken dat hoe iemand zijn stem verklaart, iets heel anders is dan wat iemand er wel of niet aan wil doen.

***Gepubliceerd op Mad in America, 10 januari 2016. Vertaald en bewerkt door MitN***

Toegevoegde informatiebronnen over International Hearing Voices door MitN:

Stichting Weerklank is opgericht in 1988 na het eerste congres voor en door Stemmenhoorders in 1987. Op dit congres deelden stemmenhoorders hun ervaringen en ze besloten zich te verenigen. Er kwamen ook zelfhulpgroepen tot stand. Stemmenhoorders helpen elkaar en praten over problemen die het horen van stemmen met zich meebrengt. Stemmen horen en andere bijzondere zintuiglijke ervaringen kunnen te maken hebben met iemands levensgeschiedenis. Lotgenoten en therapeuten kunnen helpen om deze ervaringen begrijpelijk en hanteerbaar te maken.